Perfumowanie mas kosmetycznych

„Zapach wnika do ludzkiego wnętrza wraz z oddechem i ludzie nie mogą się przed nim obronić […] I zapach idzie prosto do serc i tam w sposób kategoryczny rozstrzyga o [..] miłości lub nienawiści. Kto ma władzę nad zapachami, ten ma władzę nad sercami ludzi.”

W branży kosmetycznej istnieje przekonanie, że dobrze dobrana kompozycja zapachowa to połowa sukcesu. Klientka testując nowy produkt zawsze w pierwszej kolejności sprawdza zapach, a dopiero później inne właściwości masy. Jeśli ten nie spełni jej wymagań – nie sięgnie po niego ponownie.

Dobór kompozycji zapachowej spędza sen z powiek nie tylko marketingowcom i działom wdrożeń, ale też technologom i perfumiarzom. Dopasowanie zapachu to tylko pierwszy krok w dłuższym procesie – w końcu perfumy to mieszanina substancji chemicznych, które mogą reagować ze sobą i otoczeniem. Czym perfumuje się masy kosmetyczne, jakie są wady i zalety każdej z opcji, czy w ogóle dodawanie kompozycji jest konieczne?

Stosowanie kosmetyków wynika z potrzeby higieny i pielęgnacji ciała, które w wyniku naturalnych procesów generuje nieprzyjemne zapachy. Pragnąc je zniwelować musimy zadziałać dwojako – pozbyć się tego co odpychające i pozostawić to, co atrakcyjne. Od razu docieramy do sedna sprawy – kosmetyki powinny ładnie pachnieć, aby podnieść komfort życia. Dodatkowo masy kosmetyczne bez kompozycji mają często specyficzny, „chemiczny” lub olejowy zapach, dlatego perfumy poprawiają też walory użytkowe.

W perfumerii, jak we wszystkich dziedzinach życia, obowiązuje moda, a wie o tym każdy, kto po latach przywiązania do jednego rodzaju perfum ma kłopot z jego ponownym zakupem. Odchodzi stare, przychodzi nowe a usunięcie choćby jednego alergenu spośród 26 obowiązkowych do wypisania w składzie INCI, wywraca świat kosmetyczny do góry nogami. Wprowadzony niedawno zakaz stosowania lyralu i lilialu przysporzył wytwórcom sporo kłopotów oraz wydatków. Wynika to z konieczności rezygnacji ze starej kompozycji, do której klienci się przyzwyczaili, a dobrania innej, wykonaniu wielu testów stabilności, oraz zakupu nowego surowca.

W kompozycjach zapachowych stosowanych w kosmetykach można również zauważyć określone Aktualności, np. zmiana syntetycznych na naturalne lub całkowite przejście na olejki eteryczne.

Dobór sposobu perfumowania zależy od kilku czynników: koncepcji marketingowej, przeznaczenia produktu oraz możliwości finansowych.
Zatem czym perfumuje się masy?

Klasyczne kompozycje zapachowe

Najprostszym i najpopularniejszym sposobem jest użycie gotowej kompozycji zapachowej (INCI: Parfum). Dostawcy posiadają w swojej ofercie setki tysięcy różnych wersji zapachowych. Są to bardzo złożone mieszaniny chemiczne utworzone ze składników syntetycznych, czasami z dodatkiem naturalnych. W zależności od ostatecznego zastosowania danego pachnidła, mogą zawierać różne nośniki – np. PEG-40 Hydrogenated Castor Oil lub Polysorbate- 20 do szamponów i kremów, a Isopropyl Myristate do produktów olejowych – masełek, oliwek i pomadek.

Same zapachy klasyfi kuje się bardzo różnie – przeciętny klient rozróżnia nuty: kwiatowe, perfumeryjne, orientalne, „zielone”, „wodne”, dla dzieci. Bywa też, że kompozycja jest intrygująca, ale trudna do przyporządkowania do określonej grupy. Natomiast profesjonaliści, czyli francuskie Stowarzyszenie Perfumiarzy stosuje zupełnie inny podział nut, m. in. na szyprowe, skórzane, leśne, cytrusowe.

Stosowanie klasycznych kompozycji w kosmetykach wiąże się z koniecznością wpisania do składu INCI produktu wszystkich alergenów powyżej określonych poziomów objętych wymogami prawnymi (np. Linalool, Citronellol).

Ich niewątpliwą zaletą jest niższa cena w stosunku do innych metod perfumowania. Dodatkowo w zależności od przeznaczenia możemy u dostawcy zamówić kompozycję rozpuszczalną w wodzie lub w olejach. Wadą pracy z kompozycjami jest ich właściwość rozrzedzania emulsji, którą trzeba kompensować. Inną, szczególnie powszechną w kompozycjach kwiatowych jest przebarwianie produktów wodnych na różowo, a orientalnych na żółto.

Kompozycje zapachowe bez alergenów

Spora część konsumentów wykazuje wrażliwość na podstawowe alergeny z kompozycji. Dlatego dostawcy wychodząc naprzeciw potrzebom tworzą zapachy bez 26 alergenów wykazanych w Rozporządzeniu 1223/2009. Nie oznacza to, że kompozycja nie posiada żadnych składników, które potencjalnie mogą działać drażniąco na skórę, ale ich ilość jest znacznie ograniczona. W składzie INCI poza określeniem Parfum, nie znajdziemy nazw alergenów. Ma to również swoje złe strony – brak tych istotnych składników (wiele alergenów to elementy składowe cytrusowe) uniemożliwia tworzenie pewnych pachnideł.

Olejki eteryczne

Olejki eteryczne to ekstrakty pozyskane najczęściej poprzez destylację parą wodną, wonnych części roślin: płatków kwiatów, kory, liści, łupin owoców, stanowią niezwykle popularny sposób perfumowania kosmetyków o naturalnym składzie. Całkowicie naturalne pochodzenie jest ich największą zaletą i przewagą względem klasycznych kompozycji. Warto też wspomnieć, że wiele olejków wykazuje właściwości pielęgnacyjne. Jednak mają też swoje wady – główna, to mała rozpiętość zapachowa. Wielu klientów rozpoczynając przygodę z olejkami eterycznymi spodziewa się bogatych, szlachetnych woni, jednak najczęściej napotyka ziemisty, żywiczny i ziołowy zapach (patchouli, eukaliptus, bazylia, jałowiec, wetiwer, szałwia), podczas gdy tych najbardziej atrakcyjnych jest niewiele (róża, lawenda, cytrusy, cynamon, ylang-ylang, bergamotka). Drugą poważną wadą jest fakt, że olejki eteryczne to skoncentrowane alergeny, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem podrażnień, które najczęściej objawiają się zaczerwienieniem i pieczeniem skóry. Niestety nie da się uzyskać nuty np. cytryny, bez zastosowania substancji nadającej ten zapach czyli limonenu, będącego jednocześnie alergenem z listy.

Pod względem technologicznym wadą przy recepturowaniu produktów wodnych typu „tonik z użyciem olejków eterycznych” jest konieczność stosowania dużej ilości solubilizatorów pozwalających uzyskać klarowny roztwór. Z kolei perfumowanie produktów myjących (żele, szampony) powoduje utratę części zapachu – surfaktanty wiążą olejki, przez co są słabo wyczuwalne w masie, co gorsza proces ten wzmaga się z upływem czasu.

Kompozycje zapachowe naturalne

To kolejny ukłon w stronę klientów, którzy poszukują coraz to nowych możliwości perfumowania mas kosmetycznych zgodnie z „zielonym nurtem”. Tworzy się je częściowo z olejków eterycznych, a częściowo ze składników zapachowych pochodzenia naturalnego. Stosując wymienione surowce, uzyskanie kompozycji ogólnie odbieranych jako atrakcyjne, to niezwykle trudne zadanie, ponieważ baza ich składników jest mocno ograniczona. Nie możemy zatem spodziewać się bogatej gamy wyrafinowanych zapachów naturalnych. Reasumując: największą zaletą tego rozwiązania jest wspomniana już naturalność, a wadą obecność alergenów, dość „płaskie”, jednoznaczne zapachy oraz cena wyższa od syntetycznych wersji.

Hydrolaty

Ciekawymi składnikami zapachowymi i jednocześnie marketingowymi są hydrolaty zwane wodą kwiatową lub hydrosolami. Nie należy ich mylić z ekstraktami, które pozyskuje się w innym procesie z wykorzystaniem różnych części roślin. Hydrolaty z technologicznego punktu widzenia to tzw. woda podestylacyjna. Zebraną w procesie ciecz rozdziela się na olejki eteryczne oraz właśnie hydrolaty. Wbrew powszechnej opinii nie wszystkie posiadają zapach, a można się wręcz pokusić o stwierdzenie, że większość go nie ma. Wielu klientów dowiaduje się o tym dopiero po zakupie, a fakt, że hydrolat jaśminowy czy z lotosu nie pachnie, powoduje u nich duże rozczarowanie. Nielicznymi wyjątkami są m.in. hydrolaty z róży, lawendy, rozmarynu, neroli czy cedru. Ich zaletą jest naturalność, brak alergenów i nieograniczona rozpuszczalność w wodzie bez konieczności stosowania solubilizatorów. Trzeba jednak zwrócić uwagę na fakt, że uzyskanie satysfakcjonującego stopnia zaperfumowania masy wymaga użycia większych ilości tego surowca: w przypadku kompozycji zapachowej jest to np. 0,3%, a przy hydrolacie min. 5-10%, co oczywiście przekłada się na cenę masy kosmetycznej. Pozostaje też kwestia ograniczonego zastosowania – użycie 10-15% hydrolatu do emulsji przygotowanej na gorąco często wiąże się z koniecznością dodania go do ogrzewanej fazy wodnej, a co za tym idzie z utratą części zapachu. Z tego powodu hydrolaty najlepiej sprawdzają się w typowo wodnych produktach jak płyny micelarne, toniki czy serum.

Absoluty

To olejki eteryczne składające się z niemal wszystkich lotnych substancji wonnych. Od zwykłych olejków różnią się technologią pozyskiwania – klasyczne olejki eteryczne otrzymuje się metodą destylacji z parą wodną. Proces ten może być nieodpowiedni dla surowców bardzo delikatnych (jaśmin, tuberoza), dlatego stosuje się wówczas ekstrakcję rozpuszczalnikiem lub, odchodzącą już do lamusa, metodę „enfleurage” z użyciem stałych tłuszczów. Absoluty to niezwykle drogie składniki – z 1 ha plantacji jaśminu uzyskuje się 12 kropli tej niezwykłej substancji. Z tego powodu nie są bezpośrednio wykorzystywane w perfumowaniu mas kosmetycznych (są zbyt skoncentrowane oraz zbyt kosztowne), ale stanowią element
wielu kompozycji zapachowych.

Kwiatowe woski eteryczne

Finezyjna alternatywa dla miłośników naturalnych surowców. Woski eteryczne wydzielają się podczas ekstrakcji absolutu – to substancje zapachowe w stałej lub półstałej postaci, można je znaleźć w INCI np. pod nazwą Jasmin Sambac Wax. Czasami na rynku surowców kosmetycznych można natknąć się na „podróbki”, czyli klasyczne olejki eteryczne rozpuszczone w mieszaninie olejów i maseł roślinnych. Warto zaznaczyć, że kwiatowe woski eteryczne to ekskluzywna forma perfumowania mas, co znajduje swoje odzwierciedlenie w cenie kosmetyku.

Alkohol fenetylowy

Ciekawostka w świecie kosmetyków – element składowy olejku różanego, który ma zapach przez wielu określany jako fiołkowy. Znalazł inne interesujące zastosowanie: posiada właściwości konserwujące, zatem w określonym stężeniu, w niektórych produktach można nim całkowicie zastąpić tradycyjny układ zabezpieczający masę przed drobnoustrojami. To substancja bardzo atrakcyjna wśród wytwórców, dla których deklaracja „bez konserwantów” to ważny element marketingu.

Dobór kompozycji to złożony proces, w dużej mierze decydujący o sukcesie produktu kosmetycznego. Ma na niego wpływ koncepcja marketingowa (np. naturalny lub bez alergenów) oraz zasobność portfela wytwórcy, gdyż nie jest tajemnicą, że dobre perfumy sporo kosztują. Procedura ta to czasami dla technologa droga przez mękę, ponieważ spełnienie wszystkich założeń bywa trudne, czy wręcz niemożliwe jak np. kosmetyki o zapachu pomarańczowym bez alergenów, produkty olejowe perfumowane hydrolatami, tanie produkty o bogatym, orientalnym zapachu. Stworzenie całej linii produktowej o określonym zapachu wymaga dużo cierpliwości i licznych testów, ponieważ w każdym rodzaju produktu (szampon, krem, oliwka do ciała) kompozycja zachowuje się inaczej i rozkwitają w niej inne nuty zapachowe. Niestety jak na razie nie ma rozwiązania idealnego, które spełniałoby wymagania wszystkich klientów.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 4/2021