Zdobienia opakowań a zrównoważona gospodarka odpadami opakowaniowymi

Zrównoważony rozwój opakowań. Kontekst ekologiczno-społeczny

Specjaliści od marketingu wykazali, iż opakowanie jest jednym z podstawowych elementów wpływających na decyzje nabywcze klienta, pociąga to za sobą rozwój technik drukarskich i metod uszlachetniania druku, które mają za zadanie wyróżnić produkt na tle konkurencji. Z drugiej strony zmieniające się Aktualności w zakresie rozszerzonej odpowiedzialności producentów opakowań i pakowanych wyrobów, spowodowały wzrost zainteresowania i zapotrzebowania na opakowania bardziej przyjazne dla środowiska. Aktualności te są dzisiaj wyjątkowo istotne również w branży kosmetycznej. Marki z branży kosmetycznej, które chcą odnieść sukces, muszą oferować swoim konsumentom produkty nie tylko świetnej jakości, ale również produkowane w sposób zrównoważony i przyjazny środowisku. W parze z ekologicznym wyrobem musi iść ekologiczne opakowanie, które często jest pierwszym elementem styczności potencjalnego klienta z daną marką.

Regulacje prawne związane z gospodarką opakowaniami i odpadami opakowaniowymi również przyczyniają się do wzrostu zapotrzebowania na opakowania bardziej przyjazne środowisku. Producenci opakowań i etykiet muszą więc sprostać wymaganiom prawnym dotyczącym takich aspektów jak przydatność do ponownego przetwórstwa czy zawartość recyklatów, przy jednoczesnym zachowaniu właściwości barierowych i funkcji ochronnych, jakie powinno spełniać opakowanie. Oczywiście nie należy zapominać o trzecim istotnym aspekcie opakowań, jakim jest aspekt marketingowy, mający na celu przekonanie konsumenta do wyboru konkretnego wyrobu spośród całej gamy podobnych wyrobów na półkach sklepowych.

Przepisy prawne i definicje z zakresu opakowań

Przepisy prawa unijnego są istotnym czynnikiem wymuszającym zmiany w branży. Najważniejsze z nich to Dyrektywa 94/62/EC Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz.U. 2013 poz. 888), oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ograniczenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (zwana dyrektywą „plastikową).

Omawiając zagadnienie opakowań dla branży kosmetycznej należy w pierwszej kolejności ustalić czym jest opakowanie. Specyfika branży kosmetycznej jest szczególnie podatna na problem z interpretacją tego czym jest opakowanie. W rozstrzygnięciu tych kwestii z pomocą przychodzi wspomniana Dyrektywa 94/62/EC. Zgodnie z tą dyrektywą oraz z normą PN-EN 14182:2005 „Opakowania – Terminologia – Terminy podstawowe i definicje”, definicja opakowania podkreśla jako zasadniczą, jego funkcję ochronną. W przypadkach budzących wątpliwości, należy określić podstawową funkcję wyrobu. Jeśli jest nią ochrona zawartości, wówczas klasyfikuje wyrób jako opakowanie. Jeśli natomiast zasadniczą funkcją wyrobu jest funkcja użytkowa to należałoby zaklasyfikować ten wyrób jako przedmiot użytku.

ZDOBIONE OPAKOWANIA W KONTEKŚCIE ZRÓWOWAŻONEGO ROZWOJU

Producenci opakowań dla branży kosmetycznej stają w obliczu trudnego wyzwania. Jak stworzyć opakowanie lub materiał opakowaniowy będący jednocześnie atrakcyjny wizualnie, ekologiczny i cenowo akceptowalny. Niestety należy sobie uświadomić, że praktycznie każdy rodzaj zdobienia opakowań wpływa negatywnie na ich przydatność do ponownego przetworzenia, oraz na jakość uzyskiwanego surowca wtórnego – dwa kluczowe aspekty gospodarki obiegu zamkniętego.

Do najpopularniejszych sposobów uszlachetniania opakowań należą: hot/cold stamping, lakierowanie, tłoczenie, laminowanie, farby specjalne i sztancowanie. Każdy ze sposobów wpływa na estetykę opakowań, ale niektóre z nich mogą być wykorzystywane także w celu podniesienia trwałości opakowania lub bezpieczeństwa samego produktu. Jedną z najczęściej stosowanych metod uszlachetniania opakowań jest stosowanie aluminium.

Aluminium jest metalem stosowanym w opakowaniach w celach dekoracyjnych lub barierowych. Istnieje kilka różnych metod nakładania warstw aluminium na różne formaty opakowań – aluminium może być osadzane bezpośrednio na nośniku lub laminowane bądź stemplowane jako warstwa folii.  

Folie mogą być nakładane na opakowania w procesie stemplowania na gorąco lub na zimno (hot/cold stamping). Inną metodą jest metalizacja czyli proces, w którym niezwykle cienką warstwę odparowanego aluminium nakłada się na podłoża (papier lub polimer).

Laminowanie to ostatnia metoda pozwalająca na wzbogacenie opakowania o warstwę aluminium. Polega ona na nałożeniu cienkiej warstwy folii aluminiowej bezpośrednio na nośnik np. papier za pomocą kleju.

Jaki wpływ na przydatność do recyklingu ma uszlachetnianie opakowań za pomocą aluminium?

Opakowania z aluminium mogą stwarzać problemy podczas recyklingu. Wiele firm recyklingowych przyjmuje opakowania papierowe z aluminium (tłoczone lub metalizowane) z dużą ostrożnością. Powodem jest fakt, że cząsteczki metali mogą być widoczne na papierze pochodzącym z recyklingu a gotowy produkt może zawierać plamy oraz zanieczyszczenia typu „fish-eyes”. Poza tym fragmenty aluminium mogą zatykać urządzenia przesiewające w papierniach. Istnieje również obawa, że cząstki aluminium w opakowaniach z makulatury, choć nieszkodliwe dla zdrowia, mogą aktywować wykrywacze metali na linii pakowania i napełniania. Jednak zdecydowanie większy problem stanowią opakowania z papieru laminowanego metalizowaną folią. Problemem nie jest aluminium, ale film polimerowy, który utrudnia ponowne rozwłóknienie włókien i zatyka sita.

Zastosowanie warstwy barierowej poprzez metalizację jest także utrudnieniem w recyklingu tworzyw sztucznych. Aluminium powoduje ograniczenie możliwości wykorzystania surowców z recyklingu do wąskiego zakresu zastosowań (np. elementy konstrukcyjne, czy wyroby ogrodnicze). Nie ma możliwości wykorzystania przemysłowej technologii rozdzielania aluminium od głównego materiału, z którego składa się opakowanie, dlatego też recyklaty będą zawierać w masie cząsteczki aluminium. W Polsce jest kilka firm zajmujących się recyklingiem materiałowym odpadów produkcyjnych z metalizowanych folii, ale nie są przyjmowane do recyklingu opakowania z frakcji odpadów komunalnych.

Inną metodą uszlachetniania opakowań jest stosowanie farb specjalnych oraz lakierów. Z punktu widzenia recyklingu głównym celem farby drukarskiej jest niezakłócanie procesu recyklingu opakowania. Różne instytuty i stowarzyszenia opublikowały wytyczne dotyczące recyklingu zadrukowanych tworzyw sztucznych. Niestety nie są one jeszcze zharmonizowane. Co do trzech zasad wytyczne są jednoznaczne – farby drukarskie powinny być jak najmniej toksyczne, ich ilość powinna być ograniczona do niezbędnego minimum (najlepiej aby farby stanowiły <5% wagowo) oraz preferowane są jasne odcienie.

Na skuteczność usuwania farby z zadrukowanego podłoża może mieć wpływ nie tylko sama farba, ale również rodzaj podłoża, wiek zadruku, metoda i rodzaj sprzętu stosowanego w zakładzie recyklingu. Według European Recovered Paper Council (2009) największą trudność w procesie odbarwiania stanowią farby utwardzane promieniowaniem UV i farby na bazie wody. Te utwardzane promieniowaniem UV są polimeryzowane i trwale związane z powierzchnią papieru, co bardzo utrudnia ich usunięcie i prowadzi do utraty włókien. Farby na bazie wody mają odwrotny problem – zbyt łatwo rozpuszczają się podczas odbarwiania i rozpraszają się na małe cząsteczki, których nie można odsiać z pulpy i zawiesiny wodnej. Te cząstki pigmentu pozostają w miazdze i dają niepożądany szarawy lub nakrapiany kolor papieru makulaturowego. Należy jednak zauważyć, że farby wodne i UV mają korzyści dla środowiska w postaci mniejszej emisji lotnych związków organicznych do powietrza podczas procesu drukowania.

Jeżeli chodzi o pigment to szczególnie problematyczne dla odzysku opakowań z papieru są farby metaliczne i fluorescencyjne, których zanieczyszczenia są szczególnie widoczne w odzyskiwanym papierze.

Duży wpływ na przydatność do recyklingu mają również zastosowane w opakowaniu lakiery. Badania wykazały, że druki pokryte lakierami dyspersyjnymi na bazie wody i lakierami fleksograficznymi utwardzanymi promieniami UV, podobnie jak farby UV, często stwarzają problemy podczas procesu odbarwiania papieru i tektury.

W procesie recyklingu nadrukowane warstwy lakieru rozpadają się na zbyt małe (lakiery wodne) lub zbyt duże (lakiery UV) cząstki i nie można ich z powodzeniem oddzielić od włókien celulozowych.

Ekoprojektowanie

Od lipca 2018 roku w Unii Europejskiej obowiązuje pakiet dyrektyw Circular Economy Package. Te przepisy zawierają wymagania, które pozwolą wdrożyć idee gospodarki o obiegu zamkniętym. Są to:

• wysokie cele dla recyklingu odpadów opakowaniowych,
• zapobieganie marnowaniu żywności,
• minimalne wymagania dotyczące rozszerzonej odpowiedzialności producenta.

Projektowanie, wytwarzanie i użytkowanie wyrobów zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju staje się coraz powszechniejsze, a w praktyce handlowej oraz produkcyjnej często wprowadzane są wyższe standardy, niż przewidują obowiązujące przepisy prawne, np. dobrowolna certyfikacja w zakresie ochrony środowiska.

W UE istnieje wiele tego typu nieobowiązkowych systemów certyfikacji np.:

• certyfikacja wyrobów otrzymywanych ze źródeł odnawialnych,
• certyfikacja wyrobów kompostowalnych,
• potwierdzenie zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych,
• oznaczanie „śladu środowiskowego produktów” (Product Environmental Footprint -PEF).

Wszystkie powyższe certyfikaty i badania można już przeprowadzić i uzyskać w Polsce.

Ekologiczne podejście widoczne jest również w postępowaniu samych producentów, którzy coraz częściej starają się, by ich procesy produkcyjne były jak najbardziej zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju i koncepcją gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ).

Odpowiedzialne użytkowanie źródeł podczas procesu produkcji jest niezwykle istotne, ponieważ intensywna eksploatacja nieodnawialnych źródeł (takich jak węgiel, paliwa kopalne czy gaz ziemny) może doprowadzić w przyszłości do wyczerpania tych zasobów. Zaleca się więc wykorzystanie mniejszych ilości materiałów do produkcji wyrobów oraz użycie źródeł odnawialnych.

PODSUMOWANIE

Wraz z umacnianiem się tendencji w zakresie globalizacji gospodarki światowej, coraz większego znaczenia nabierają nie tylko czynniki dotyczące rozwoju gospodarczego, ale i standardy związane z ochroną środowiska. Rodzaj zastosowanych materiałów oraz sposób postępowania z odpadami poużytkowymi ma ogromny wpływ na ludzkie zdrowie i środowisko naturalne, dlatego też coraz większą uwagę przywiązuje się do rodzaju surowców i ich wpływu na środowisko, zużycia energii, sposobu transportu, składowania i unieszkodliwiania odpadów poużytkowych. Naczelną zasadą zarówno prawodawstwa polskiego, jak i Unii Europejskiej jest zasada zrównoważonego rozwoju, tj. harmonijnego połączenia rozwoju gospodarczego i społecznego z odpowiedzialnością ekologiczną.

Każdy wytworzony wyrób (wyrobem może być zarówno konkretny przedmiot, jak i cały proces produkcji lub usługa) oddziałuje na środowisko a stopień oddziaływania uwarunkowany jest wieloma czynnikami m.in. długością użytkowania produktu czy surowcami i środkami użytymi do produkcji, dlatego też celowe jest minimalizowanie tego oddziaływania we wszystkich fazach życia produktu, szczególnie tych, w których jest ono największe.

Bibliografia:

1. Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/WE z 15 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych Dyrektywa 2004/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lutego 2004 zmieniająca dyrektywę 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.U. UE L 74/26 18.2.2004).
2. Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz.U. 2013 nr 0 poz. 888 2014.01.01)
3. European Recovered Paper Coucil
4. EuPIA Printing inks and plastic Recycling; 2021
5. Design for Recovery Guidelines: Paper Packaging; 2011
6. PKN-CEN/CR 13688 Opakowania – recycling materiałowy-Raport dotyczący wymagań dla substancji i materiałów w celu zapobiegania trwałym utrudnieniom w recyklingu
7. PN-EN 14182:2005 „Opakowania- Terminologia-Terminy podstawowe i definicje”

…………………………………………………………………………………………..

dr inż. Marta Radzimierska-Kaźmierczak

Dyrektor Centrum Opakowań

Krzysztof Wójcik

Kierownik Grupy Badawczej Ekologii i Innowacji Opakowań 

Ewelina Pawłowska

Specjalista ds. ekologii opakowań

Ł-Łódzki Instytut Technologiczny

COBRO – Centrum Badawczo Rozwojowe Opakowań  

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 3/2023