Kosmetyki dla różnych klimatów. Specyfika pielęgnacji skóry w zależności od warunków pogodowych

Pielęgnacja skóry jest procesem wielowymiarowym, uzależnionym od różnych czynników takich jak wiek, typ skóry, płeć czy specyficzne problemy dermatologiczne. Jednym z najistotniejszych aspektów jest wpływ zmieniających się pór roku na kondycję skóry. Inne są wówczas kluczowe parametry środowiskowe: temperatura, wilgotność powietrza czy indeks UV. Współczesne warunki atmosferyczne, szczególnie zimą, są dodatkowo obciążone zanieczyszczeniem powietrza, które nasila się w sezonie grzewczym. Dopasowanie pielęgnacji do sezonowych wymagań jest kwestią długoterminowego zdrowia skóry i wymaga uwzględnienia wszystkich wymienionych aspektów.

Chłodniejsze miesiące, szczególnie zimowe, stawiają naszą skórę przed wieloma wyzwaniami – niskie temperatury, wiatr, deszcz, a także wyższy poziom zanieczyszczeń powietrza mogą negatywnie wpływać na jej kondycję. W Polsce okres jesienno-zimowy trwa niemal jedną trzecią roku, a średnia temperatura wynosi -0,6°C zimą i 8,6°C jesienią. Kolejnym istotnym parametrem jest także wilgotność powietrza. Chociaż średnia wilgotność względna powietrza zimą wynosi około 85%, to należy pamiętać, że ta wartość odnosi się jedynie do warunków zewnętrznych. W pomieszczeniach, przy włączonym ogrzewaniu, jest ona znacznie niższa.¹ Takie warunki sprzyjają szybszemu odparowywaniu wody ze skóry, co może prowadzić do jej przesuszenia, łuszczenia się i upośledzenia bariery skórnej.^2,3 Zmiany temperatury wpływają także na pH skóry, które w zimowych miesiącach jest wyższe niż fizjologiczne, 4 – 6. Jest to spowodowane zmniejszonym wydzielaniem potu i sebum. Upośledzona zostaje wtedy funkcja bariery ochronnej skóry.⁴ Zauważono także zmniejszenie wielkości porów, co także może być przyczyną mniejszego wydzielania sebum. Jednocześnie, u osób z trądzikiem, u których rozmiar porów jest większy, produkcja sebum może być wyższa. Jest to mechanizm kompensujący brak odpowiedniego nawodnienia – próba wytworzenia okluzyjnego filmu zapobiegającego transepidermalnej utracie wody. Skóra jest wówczas odwodniona, ściągnięta, ale pokryta grubą warstwą sebum. Innym aspektem, trudniejszym w obiektywnej ocenie, jest wrażliwość skóry. Jest to parametr zależny w większości od cech osobniczych, jednak stwierdzono, że wrażliwość mierzona jako odczucie szczypania znacząco wzrasta zimą w porównaniu z latem.³ Pielęgnacja zimą i jesienią powinna skupiać się na nawilżeniu i natłuszczeniu skóry, z jednoczesnym dbaniem o jej prawidłowe pH. Posiadacze cery wrażliwej muszą zwrócić uwagę także na stosowanie pielęgnacji łagodzącej.

Substancjami natłuszczajcymi skórę są emolienty. Są nierozpuszczalne w wodzie, a na powierzchni skóry tworzą okluzyjny film, co zmniejsza całkowitą przeznaskórkową utratę wody. Zmniejszają szorstkość skóry poprzez wypełnianie szczelin między korneocytami, co daje uczucie miękkości i gładkości.⁵ Za nawilżanie odpowiadają humektanty. To cząsteczki mające zdolność pochłaniania i zatrzymywania wody w warstwie rogowej naskórka.⁶ Są to takie substancje jak gliceryna, miód, mleczan sodu, mocznik, glikol propylenowy, sorbitol, kwas hialuronowy, pantenol, trehaloza czy betaina.⁷ Kluczowe dla prawidłowego stanu skóry jest używanie kosmetyków zawierających równocześnie humektanty, jak i emolienty, ponieważ te pierwsze dostarczają wodę do skóry, a drugie zapobiegają jej parowaniu. Według badań, stan skóry osób chorych na atopowe zapalenie skóry (AZS) używających preparatów tylko na bazie parafiny (emolientu) nie zmienił się w stosunku do próby kontrolnej lub uległ pogorszeniu. Stosowanie samego emolientu nie wpłynęło na barierę skórną, a wręcz obniżyło poziom naturalnego czynnika nawilżającego (NMF) w skórze. Wprowadzenie do pielęgnacji kremu zawierającego oprócz parafiny także humektanty, czyli mocznik i glicerynę, wzmocniło barierę skórną i podniosło poziom NMF.⁸  Oprócz emolientów ropopochodnych, takich jak parafina, warto także zwrócić uwagę na substancje pochodzenia naturalnego – oleje, masła i woski roślinne oraz wosk pszczeli. Oleje roślinne, choć nie zapewniają tak szybkiego efektu okluzyjnego jak parafina, są porównywalnie wydajne w tworzeniu filmu ochronnego na skórze podczas całego czasu obecności preparatu na skórze.⁹ Parametrami istotnymi dla właściwości olejów roślinnych jest stosunek kwasów nienasyconych: kwasu linolowego (LA) do kwasu oleinowego (OA). Oleje z wyższym stosunkiem kwasu linolowego (LA) do kwasu oleinowego (OA) wykazały lepsze właściwości naprawy bariery skórnej, a te z wyższym poziomem kwasu oleinowego mogą być drażniące dla skóry. Kwas linolowy to integralny składnik pomagający utrzymać odpowiednią organizację lipidów w skórze. Odpowiednia jego ilość w skórze może poprawić jej zdolność do zatrzymywania wilgoci oraz chronić przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Kwas oleinowy może zakłócać strukturę lipidów lamelarnych w skórze, co prowadzi do zwiększenia jej przepuszczalności. Chociaż nie określono jednoznacznej wartości stosunku kwasu linolowego do kwasu oleinowego, która stanowiłaby granicę między korzystnym, a szkodliwym wpływem na barierę skórną, niektóre popularne oleje mają wyższą zawartość jednego z tych kwasów. Właściwości niektórych olejów są także determinowane przez obecność w ich składzie specyficznych związków o właściwościach przeciwbakteryjnych i przeciwutleniających. Olej kokosowy (Cocos Nucifera) zawiera monolaurynę, związek o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych, a olej z pestek winogron (Vitis Vinifera) – silne przeciwutleniacze, takie jak procyjanidyny. Warto w zimowej pielęgnacji uwzględnić oleje o wysokiej zawartości kwasu linolowego, takie jak olej z pestek winogron (Vitis vinifera, 65–85% LA), olej konopny (Cannabis sativa, 52% LA), olej z owsa (Avena sativa, 37-46% LA), olej słonecznikowy (Helianthus annus, 62% LA)¹⁰, olej z pestek dyni (Cucurbita maxima, 53% LA)¹¹ czy olej z wiesiołka (Oenothera biennis, 70–74% LA).¹² Masła i woski roślinne, a także wosk pszczeli, charakteryzują się wyższą od olejów temperatura topnienia, dzięki czemu tworzą trwalszy film na skórze. Dla skór suchych, potrzebujących silniejszej fizycznej bariery przed utratą wody z naskórka, wybór kosmetyków zawierających stałe tłuszcze może być bardziej korzystny.

Badania potwierdzają istotną rolę kwaśnego pH powierzchni skóry oraz wpływ produktów stosowanych miejscowo na wartość tego pH. W związku z tym zaleca się, aby pH preparatów stosowanych na skórę mieściło się w przedziale od 4 do 6. Ponadto, fizjologiczne pH skóry może być zaburzone przez detergenty stosowane w środkach myjących. Pojedyncze umycie lub przepłukanie skóry wodą może podnieść jej pH, a czas, jaki jest potrzebny do obniżenia się odczynu skóry do poziomu normalnego, to nawet kilka godzin. Warto jednak podkreślić, że w przypadku użycia detergentów o odczynie zasadowym, takich jak tradycyjne mydła, pH skóry po umyciu było wyższe niż w przypadku użycia produktów o niskim lub neutralnym pH.¹³ W świetle tych badań, warto wspomagać naturalnie niskie pH skóry dwuetapowo – stosując kwasowe środki myjące oraz nakładając bezpośrednio po umyciu skóry preparaty o odczynie fizjologicznie kwaśnym.^14,15

Gdy reakcją skóry na niekorzystne czynniki zewnętrzne (zimno, wiatr) jest nadmierne uczucie pieczenia, swędzenia, ściągnięcia, pojawia się rumień czy łuszczenie się skóry, mowa jest o skórze wrażliwej. Cechuje ją wysoka reaktywność i niska tolerancja na czynniki drażniące. Wspomaganie i naprawa bariery skórnej, zmniejszenie aktywności receptora TRPV1 i hamowanie stanu zapalnego to metody jej wspomagania i łagodzenia. Olej z nasion łzawnicy ogrodowej (Coix lacryma-jobi) jest skuteczny w redukcji stanów zapalnych skóry, poprawie funkcji bariery skórnej, a także zmniejsza uczucie swędzenia.¹⁶ Ekstrakt z rumianku pospolitego (Chamomilla Recutita) ma właściwości antybakteryjne, przeciwutleniające i wspomaga gojenie ran, a także zmniejsza swędzenie i pieczenie skóry.¹⁷ Równie skuteczne w łagodzeniu skóry są polisacharydy, takie jak kwas hialuronowy czy ekstrakt z owocu opuncji (Opuntia Ficus-Indica). Kolejnym składnikiem znanym ze swojego działania uspokajającego skórę jest ekstrakt z aloesu (Aloe Vera) – w badaniach wykazano jego właściwości gojące. Ekstrakt z chryzantemy indyjskiej (Chrysanthemum Indicum) łagodzi atopowe zapalenie skóry, zmniejsza obrzęk i objawy zapalenia skóry. Ekstrakt z korzenia żeń-szenia (Panax Ginseng) zawiera ginsenozydy łagodzą skórę wystawioną na działanie promieniowania UVB. Popularnym surowcem jest także ekstrakt z wąkroty azjatyckiej (Centella Asiatica), który ma zdolność regeneracji bariery skórnej. Wysoce skuteczne są środki powodujące zmniejszenie aktywności receptora TRPV1: ekstrakt z owoców mandarynki (Citrus Reticulata), ekstrakt z portulaki pospolitej (Portulaca Oleracea) czy spilantol zawarty w ekstrakcie z jeżówki elektrycznej (Acmella Olerace). Oprócz składników pochodzenia naturalnego, także substancje syntetyczne mają udowodnione działanie łagodzące poprzez inhibicję TRPV1. Wśród nich jest 4-t-butylocykloheksanol, niwelujący uczucie piekącej i kłującej skóry. Substancje o udowodnionym działaniu przeciwzapalnym to azjatykozyd, madekasozyd, kwas azjatykowy, kwercetyna, izoflawony, rutyna, glicyryzynian dipotasu i glabrydyna.¹⁶

W miesiącach zimowych występuje także zwiększone zanieczyszczenie powietrza. Chociaż jakość powietrza w Polsce powoli poprawia się z roku na rok, i tak, według WHO, w niechlubnym rankingu 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w Unii Europejskiej, aż 33 miejsca zajmują polskie miasta. Jeden z najbardziej niebezpiecznych dla zdrowia składników smogu to wielopierścieniowy węglowodór aromatyczny, benzo(a)piren. Przekroczenia poziomu docelowego tej substancji notuje się w Polsce od wielu lat i jest to wyróżniająca się negatywnie statystyka na tle innych państw UE. Poza benzo(a)pirenem, powietrze zanieczyszczają też pyły zawieszone PM10 i/lub PM2,5, dwutlenek azotu czy ozon troposferyczny.¹⁸ Wystawianie skóry na zanieczyszczone powietrze powoduje stres oksydacyjny wywoływany przez reaktywne formy tlenu i w konsekwencji, może prowadzić do przyspieszonego starzenia się skóry. Z tego powodu przydatne jest włączenie do pielęgnacji antyoksydantów, które będą niwelować skutki stresu oksydacyjnego.¹⁹ Przeciwutleniacze, których skuteczność została udowodniona wieloma badaniami, to resweratrol, kwas ferulowy i witamina C.²⁰ Witamina C występuje w wielu formach różniących się stabilnością, biodostępnością oraz rozpuszczalnością w wodzie. Czysty kwas L-askorbinowy jest bardzo niestabilny, dlatego warto wybrać kosmetyki zawierające bardziej trwałe formy witaminy C, takie jak askorbylofosforan magnezu, askorbylofosforan sodu, tetraizopalmitynian askorbylu, glukozyd askorbylu czy 3-O etylowy kwas askorbinowy.²¹ Jednym z najsilniejszych naturalnych przeciwutleniaczy  jest astaksantyna, biosyntezowana przez glony, bakterie i grzyby. To karotenoid o budowie zbliżonej do β-karotenu, jednak wykazujący 40-razy silniejsze działanie antyoksydacyjnie.²² Substancją zyskującą popularność staje się mononukleotyd nikotynamidu – jego przeciwutleniające właściwości mogą być czynnikami przyspieszającymi proces gojenia ran.²³

Po wymagającej dla skóry zimie nadchodzi wiosna i lato. Tym porom roku towarzyszą wyższe temperatury i większy stopień nasłonecznienia. Nadmierna ekspozycja na słońce powoduje fotostarzenie, co zostało udowodnione licznymi badaniami. Zmiany molekularne powstające w skórze w wyniku działania promieniowania ultrafioletowego (UV) wydają się pokrywać z tymi, które obserwujemy w procesie starzenia się związanym z upływem czasu, sugerując, że fotostarzenie nakłada się na naturalny proces starzenia.²⁴ Miarą intensywności promieniowania UV jest indeks UV, biorący pod uwagę kąt padania promieni słonecznych, grubość warstwy ozonowej, zachmurzenie, porę roku, wysokość nad poziomem morza czy zdolność odbijania promieni UV przez konkretną powierzchnię (śnieg, piasek, wodę). Im wyższy indeks UV, tym większe ryzyko uszkodzeń skóry.²⁵ Przy wysokich wartościach indeksu UV konieczne jest stosowanie środków fotoprotekcyjnych, jednak aby zapobiec przyspieszonemu starzeniu, warto stosować filtry UV przez cały rok. Większa świadomość na temat szkodliwości promieniowania UV przyczynia się do większego zapotrzebowania konsumentów na kosmetyki zawierające filtry przeciwsłoneczne, i w konsekwencji, na rozwój i powstawanie bezpiecznych, skutecznych i przyjemnych w aplikacji produktów. W ciągu ostatnich lat w Unii Europejskiej dopuszczono do stosowania dwie nowe substancje, które zapewniają zwiększoną fotoprotekcję przeciwko UVA. Pierwszy z nich to filtr typu UVA1 o nazwie methoxypropylamino cyclohexenylidene ethoxyethylcyanoacetate (MCE), który zapewnia ochronę przed falami o długości powyżej 370 nm. Jest termostabilny, fotostabilny i skuteczny w połączeniu z innymi filtrami. Kolejny filtr dopuszczony przez UE to  phenylene bis-diphenyltriazine, którą cechuje bardzo niska zdolność penetracji skóry. Wykazano jego skuteczność przeciwko wysokoenergetycznemu promieniowaniu widzialnemu (HEVR).²⁶

Pielęgnacja skóry wymaga dostosowania do zmiennych warunków atmosferycznych. Zimą skóra jest narażona na niskie temperatury, wiatr, suche powietrze oraz na zwiększone zanieczyszczenie powietrza. W tym okresie należy więc skupić się na wzmocnieniu bariery ochronnej, nawadnianiu oraz odżywianiu skóry za pomocą antyoksydantów. Wiosną i latem wskazana jest fotoprotekcja przeciw promieniowaniu UV, aby zapobiec poparzeniom słonecznym oraz procesowi fotostarzenia. Jest to nie tylko kwestia estetyki, ale także długoterminowego zdrowia skóry.