Drażliwy temat – skóra wrażliwa

Skóra określana jako wrażliwa to specjalny typ skóry, który wykazuje specyficzne, charakterystyczne cechy, będące wynikiem właśnie tych zaburzeń. Skóra wrażliwa to złożony stan dermatologiczny, który stał się wyzwaniem dla dermatologów, a także ważnym tematem dla badaczy z branży medycznej i kosmetycznej[5].

Krótko o skórze

Skóra, czyli zewnętrzna powłoka ciała to jeden z najważniejszych, a także największych narządów. Co ciekawe, średnia powierzchnia skóry (osoba dorosła) może wynosić od 1,5 do nawet 2 m2. Masa skóry wraz z tak zwaną tkanką podskórną może dochodzić do ok. 20 kg. Skóra pełni przede wszystkim funkcje ochronne, które spełnione są dzięki jej trójwarstwowej strukturze. W skórze właściwej umiejscowione są naczynia krwionośne, a także włókna nerwowe, mieszki włosowe i gruczoły (gruczoły łojowe i potowe). Funkcje pełnione przez skórę dzielone są na te bierne (ochrona organizmu przed czynnikami zewnętrznymi) oraz czynne (np. szeroko pojęte funkcje wydzielnicze). Skóra odpowiada za prawidłową regulację cieplną, różnego typu czynności wydzielnicze, bierze udział w syntezie witaminy D3, hormonów, melaniny. Jest odpowiedzialna za ochronę przed promieniowaniem UV, a także pełni bardzo ważną rolę w procesach odpornościowych organizmu[1,2]. Prawidłowo zbudowana i funkcjonująca skóra pełni rolę ochronną przed czynnikami chemicznymi, fizycznymi, a także biologicznymi. Bariera skórna ma za zadanie przeciwdziałać utracie wody oraz zapewniać homeostazę organizmu. Kiedy jednak któryś z tych mechanizmów jest zaburzony, wiele osób odczuwa np. suchość skóry (xerosis), będącą jednym z głównych objawów świadczących o zaburzeniach w budowie i funkcjonowaniu bariery naskórkowej. Zaburzeniom tym też bardzo często towarzyszy np. świąd i nadwrażliwość. Wtedy też pojawia się znane określenie: skóra wrażliwa. Podstawą terapii skóry suchej i wrażliwej jest jej intensywne nawilżanie i natłuszczanie. To właśnie odpowiednia pielęgnacja zapewnia powstanie filmu ochronnego, który utrzymuje wodę w naskórku i zwiększa uwodnienie skóry[3].

Czym jest wrażliwość skóry?

Wrażliwość skóry to inaczej jej podatność na podrażnienia, które objawiają się jako zaczerwienienie, wypryski skórne, pieczenie i świąd. Skóra wrażliwa skłonna jest do nadmiernego wysuszania, złuszczania, zaczerwieniania. Towarzyszą jej też mikrourazy (małe pęknięcia i uszkodzenia), a także zmiany zapalne[4]. Pacjenci ze skórą wrażliwą skarżą się na nieprawidłowe objawy czuciowe, takie jak swędzenie, pieczenie, kłucie, a nawet ból[5]. Ostateczna klasyfi kacja skóry jako skóra wrażliwa możliwa jest dopiero na podstawie wyników analizy wszystkich innych cech skóry[4].

Osoby zajmujące się badaniami, opisują skórę wrażliwą jako nieprzyjemne reakcje sensoryczne na bodźce, które nie powinny wywoływać takich wrażeń. Obiektywnie mierzalne oznaki podrażnienia skóry nie zawsze występują u osób o wrażliwej skórze, jednak subiektywne efekty sensoryczne (takie jak swędzenie, pieczenie, kłucie, napięcie i suchość) są stale obecne. Biorąc pod uwagę subiektywny charakter zjawiska zwanego skórą wrażliwą, popularnym podejściem do oceny częstości występowania tego schorzenia w populacji ogólnej są badania ankietowe, które przeprowadzono na całym świecie. Ogółem około 60-70% kobiet i 50-60% mężczyzn zgłasza pewien stopień wrażliwości skóry. Trzeba jednak zaznaczyć, że istnieją swoiste różnice między populacjami w różnych lokalizacjach geografi cznych i postrzeganiem wrażliwej skóry w określonych miejscach anatomicznych. Na świecie wciąż prowadzone są badania, podczas których dokonuje się przeglądu czynników, które mogą wpływać na wrażliwą skórę, oraz fizjologicznych cech związanych z tym stanem (w tym upośledzonej funkcji barierowej i nasilonych reakcji nerwowych)[6]. Sama definicja skóry wrażliwej rozwijała się przez dziesięciolecia, zaś koncepcja jej identyfikacji pojawiła się w latach 70-tych. Do identyfikacji skóry wrażliwej wykorzystywane są różne metody, które czasami wykorzystywane są nawet dziś (np. test z kwasem mlekowym) [6]. Według ogólnie przyjętej defi nicji skóry wrażliwej, ten typ skóry jest mniej tolerancyjny na częste i długotrwałe używanie kosmetyków i przyborów toaletowych, czy też zmienne warunki atmosferyczne. Skóra wrażliwa określana jest także mianem nadreaktywnej, nietolerancyjnej lub drażliwej[7].

Metody badania wrażliwości skóry

Niektóre z metod określania poziomu wrażliwości skóry czy też samej klasyfi kacji skóry jako tej wrażliwej są bardzo stare. Większość z nich nie znalazło komercyjnego zastosowania, a to dlatego, że dawały one niemiarodajne i niepowtarzalne wyniki. W toku szeroko zakrojonych badań ustalono, że istnieją nie tylko czynniki zewnętrzne potwierdzające występowanie skóry wrażliwej, lecz również pewne uwarunkowania/zaburzenia psychiczne, które sprawiają, że pacjenci deklarują wystąpienie objaw specyfi cznych dla skóry wrażliwej (np. zespół nietolerancji kosmetycznej)[6]. Skóra wrażliwa dużo częściej diagnozowana jest u kobiet niż u mężczyzn, co może być powiązane z grubością naskórka, który jest grubszy u mężczyzn niż u kobiet. To właśnie ta cecha może wyjaśniać efekt biologiczny większej wrażliwość skóry u kobiet[6]. Nasilenie wrażliwości skóry zwykle ocenia się według czterostopniowej skali: skóra niewrażliwa, lekko wrażliwa, wrażliwa lub bardzo wrażliwa. Skala wrażliwości jest stosunkowo nową metodą, dzięki której możliwy jest też pomiar skuteczności terapeutycznej[8].

Analiza dermografizmu

Dziś badanie wrażliwości skóry przeprowadza się zwykle w oparciu o wywiad z pacjentem na temat reakcji skóry na różnego typu produkty kosmetyczne, chemię gospodarczą, warunki pogodowe czy też inne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. W specjalne przygotowanych ankietach ocena się parametry skóry, by na koniec potwierdzić lub nie jej wrażliwość. Specjalistyczne oceny skóry przeprowadzają dermatolodzy i kosmetolodzy. Pomimo tych nowoczesnych metod analizy rodzaju skóry, wciąż popularna jest też tzw. analiza dermografizmu, czyli „pisania po skórze”. Analiza polega na pisaniu po skórze za pomocą szpatułki, a następnie na ocenie poziomu zaczerwienienia. Metoda pozwala na szybką ocenę wrażliwości naczyń włosowatych na rozszerzanie i zwężanie się pod wpływem czynników mechanicznych. W trakcie badania pod wpływem nacisku, na skórze pojawia się biała powierzchnia, a następnie skóra zaczerwienia się. W przypadku, kiedy skóra nie zaczerwienia się, mamy do czynienia ze skórą, której naczynia reagują paradoksalnie – zwężają się, zamiast rozszerzać. Z kolei, kiedy zaczerwienienie utrzymuje się przez dłuższy czas, mamy do czynienie ze skórą wrażliwą[4].

Test pieczenia z kwasem mlekowym (LAST)

Test ten zaliczany jest do klasycznych metod identyfikacji skóry wrażliwej. Niektóre osoby z samooceną wrażliwej skóry mają negatywny wynik LAST, co też niestety wskazuje na duże ograniczenia w stosowaniu testu z wykorzystaniem kwasu mlekowego do wykrywaniu wrażliwości skóry[8]. Z kolei pozytywnie fałszywe wyniki testu mogą pojawić się w przypadku występowania skóry cieńszej, która jest bardziej podatna na zaczerwienienia z powodu zarówno wadliwej bariery przepuszczalności, jak i zwiększonej reaktywności naczyń krwionośnych. Kwalifikując skórę jako wrażliwą na podstawie testu LAST trzeba brać pod uwagę wszystkie te czynniki, a dodatkowo przeprowadzić wywiad z pacjentem. Zazwyczaj w teście LAST wykorzystuje się 10% kwas mlekowy w wodzie destylowanej. Na prawy fałd nosowo-wargowy nanosi się 50 μl 10% roztworu kwasu mlekowego, a następnie taką samą objętość soli fizjologicznej nanosi się na lewy fałd nosowo-wargowy. Osoba badana proszona jest o ocenę intensywności pieczenia za pomocą 4-punktowej skali, gdzie: 0 = brak pieczenia; 1 = lekkie pieczenie; 2 = umiarkowane pieczenie i 3 = silne pieczenie) w 0 s oraz po 2,5 i 5 min od nałożenia kwasu mlekowego na skórę[8].

Badania aparaturowe wrażliwości skóry

Aktualne bardzo popularne są badania wrażliwości skóry, które przeprowadzane są za pomocą specjalistycznych aparatów pomiarowych. Badania aparaturowe opierają się na wykorzystaniu światła spolaryzowanego do określania stopnia wrażliwości skóry (zwykle w dużym powiększeniu). Co więcej, osoby ze skórą wrażliwą są też doskonałym modelem badawczym w wielu ośrodkach zajmujących się badaniami dermatologicznymi, aplikacyjnymi czy aparaturowymi. To właśnie ten rodzaj skóry pozwala na potwierdzanie deklaracji kosmetycznych typu „odpowiedni do skóry wrażliwej”. Wiele też badań prowadzonych jest w celu wykazywania np. działania drażniącego/alergizującego produktów kosmetycznych.

Czynniki endogenne i egzogenne warunkujące rozwój skóry wrażliwej

Rozwój skóry wrażliwej uzależniony jest od czynników –end i egzogennych. Tego typu zmiany na skórze zwykle rozpoczynają się od swoistych reakcji nerwowo-naczyniowych, które to uwarunkowane są genetycznie i w konsekwencji prowadzą do zaburzeń w prawidłowym funkcjonowaniu skóry. Wówczas to zostaje uszkodzona bariera lipidowa oraz warstwa rogowa skóry, a co za tym idzie, dochodzi do wzmożonego powstawania reakcji zapalnych. W trakcie takiej reakcji na skórze występuje zaczerwienienie, intensywny rumień oraz odczucie pieczenia. Warto także zdawać sobie sprawę z tego, że cera/skóra wrażliwa może być też nabyta, a tu najważniejszy wpływ ma nieprawidłowa pielęgnacja, niehigieniczny tryb życia, stres, nieprawidłowa temperatura pomieszczeń (przegrzanie/nadmierna suchość powietrza), braku ruchu, czy też nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV. Na rozwój skóry wrażliwej mają także wpływ uwarunkowania genetyczne. Często ze skórą wrażliwą wiąże się suchy, zgrubiały naskórek, zmniejszona ilość gruczołów potowych, a także płytkie unaczynienie. Na skórę wrażliwą bardzo często skarżą się osoby, które cierpią z powodu różnego typu alergii[3, 4]. Uważa się, że na rozwój skóry wrażliwej mają mocny wpływ czynniki gospodarza, takie jak płeć (żeńska), młodzi dorośli (w wieku od 18 do 50 lat), różnice hormonalne (u kobiet powodują zwiększoną wrażliwość na stany zapalne), nawyki kulturowe w krajach rozwiniętych oraz czynniki środowiskowe, takie jak zima, stres i atopowe zapalenie skóry. Wszystkie one sprzyjają wrażliwości skóry. Znaczenie mają również różnice strukturalne, takie jak grubość, poziom nawilżenia i unerwienia w warstwie rogowej naskórka i/ lub naskórku, które też odgrywają rolę w skłonności do pojawiania się wrażliwej skóry[7,9].

Literatura

1. Sybilksi A.J. 2012: Skin – the most important organ of our body. Let’s take care of it!. Pediatr Med Rodz 2012, 8 (4), p. 375-379.
2. Wolski T., Kędzie B., 2019: Pharmacotherapy of skin. Part 1. Constitution and physiology of skin. Post Fitoter 2019; 20(1): 61-67. http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2019/04/pf_2019_061-067.pdf
3. Sikorska M., Nowicki R., Wilkowska A., 2015: Pielęgnacja skóry suchej i wrażliwej. Care for dry and sensitive skin. Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology. Volume 2, Issue 4, October–December 2015, Pages 158-161. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2353385415001222
4. Brzostocka-Galej, J., Daniel K., Tymińska B., Zduleczna E., 2007: Kosmetologia. Polbita SP. z o.o.
5. Kerscher M., Buntrock H., 2017: Treatments for Sensitive Skin. In: Honari G. Andersen RM. Maibach HI (ed.) Sensitive Skin Syndrome, Second Edition, CRC Press, Boca Raton, London, New York. Chapter 25: Treatments for sensitive skin. file:///C:/
Users/MALEST~1/AppData/Local/Temp/Kerscher-Buntrock_SensitiveSkinSyndrome_25-Treatments_Final.pdf
6. Farage M.A., 2019: The Prevalence of Sensitive Skin. May 2019, Frontiers in Medicine, Volume 6, Article 98. https://www.researchgate.net/publication/333183911_The_Prevalence_of_Sensitive_Skin
7. Inamadar A.C., Palit A., 2013: Sensitive skin: An overview. Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology. Volume : 79 | Issue : 1 | Page : 9-16. https://www.ijdvl.com/article.asp?issn=0378-6323;year=2013;volume=79;issue=1;spage=9;epage=16;aulast=Inamadar
8. Ding D.‐M., Tu Y., Man M.Q., Wu W.J., Lu F.Y., Li X., Li Y., Yang J.T., Jin Y.M., Yang C.Y., He L., 2019: Association between lactic acid sting test scores, self‐assessed sensitive skin scores and biophysical properties in Chinese females. International Journal of Cosmetic Science. Int J Cosmet Sci. 2019 Aug; 41(4): 398–404. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6851893/
9. Janda K., Lach O., 2014: CERA NACZYNIOWA – PRZYCZYNY, PIELĘGNACJA, LECZENIE/VASCULAR SKIN – CAUSES, CARE, TREATMENT. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (38) 2014. http://www.przeglad.amp.edu.pl/uploads/2014/1/48_1_38_2014.pdf

Lidia Koperwas-Wojtanowska
Dyrektor Laboratorium Skin Lab International Sp. z o.o.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 4/2020