Cechy i pielęgnacja skóry wrażliwej

Badania opublikowane w 2019 r. w „Frontiers of Medicine” pokazują, że 60-70% kobiet i 50-60% mężczyzn deklaruje posiadanie wrażliwej skóry. Wciąż trwają dyskusje nad jej diagnostyką, patofizjologią i leczeniem. Wiele osób zgłaszających ten problem podkreśla, że te objawy wyraźnie obniżają ich komfort i jakość życia.

Charakterystyka i cechy skóry wrażliwej

Skóra wrażliwa jest definiowana jako reakcja sensoryczna wywołana kontaktami i/lub czynnikami środowiskowymi (zwykle bez widocznych objawów klinicznych). W normalnej sytuacji czynniki te nie wykazują właściwości drażniących. Możliwe synonimy takiego stanu to nadwrażliwość, nadreaktywność, nietolerancja lub podrażnienie skóry. Odczucia opisywane przez pacjentów z tym rodzajem cery problematycznej są bardzo zróżnicowane, wśród nich często pojawia się świąd, pieczenie, suchość skóry i jej zgrubienie, szorstkość, mrowienie, zaczerwienienie. Objawy te mogą pojawić się po minucie do godziny lub nawet dopiero po kilkukrotnym kontakcie (efekt kumulacyjny) np. z produktem kosmetycznym lub czynnikiem środowiskowym. Skóra wrażliwa często charakteryzuje się rumieniem o różnym nasileniu i czasie trwania. Jest nadmiernie reaktywna w stosunku do czynników wewnętrznych i zewnętrznych, a jej objawy zaostrzają się w odpowiedzi na drażniące czynniki fizyczne, chemiczne oraz uczulające, zwłaszcza o charakterze alergii kontaktowej. Ponadto mogą pojawić się: przemijający lub trwały rumień, wykwity zapalne, pokrzywka, rozszerzone naczynia włosowate, suchość, łuszczenie się, grudki i pęcherzyki. Głównym obszarem związanym z występowaniem nadwrażliwości skóry jest twarz – najczęściej fałd nosowo-wargowy. Przyczyną tego jest najprawdopodobniej częste stosowanie kosmetyków w tym obszarze, obecność cieńszej bariery skórnej oraz występowanie większej liczby zakończeń nerwowych na twarzy. Dodatkowo nadreaktywność może być obserwowana na powierzchni przedramion, zgięciach łokci, dłoni, okolic narządów płciowych oraz skóry głowy.

Czynniki sprzyjające powstawaniu wrażliwości

Główną hipotezą przypisywaną występowaniu skóry wrażliwej jest wzrost przepuszczalności warstwy rogowej naskórka prowadzący do większej penetracji substancji, a także do większej utraty wody. Zmniejszenie grubości warstwy rogowej ułatwia penetrację substancji zdolnych do uwalniania czynników prozapalnych (m.in. cytokin, leukotrienów i prostaglandyn).

 Mediatory te indukują tworzenie neuroprzekaźników, które następnie stymulują zakończenia nerwowe. Z powodu ciągłego eksponowania skóra twarzy jest szczególnie narażona na działanie różnych czynników środowiska, które sprzyjają pojawieniu się nadwrażliwości skóry. Do powstania cery wrażliwej może prowadzić nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne, wysoka lub niska temperatura, a w szczególności nagłe zmiany temperatur, wiatr, nadmierna suchość lub wilgotność powietrza. Zanieczyszczenia powszechne w świecie uprzemysłowionym są również jednym z czynników odpowiedzialnym za tę jednostkę. Ponadto nieprawidłowości w reakcji skóry mogą pojawić się na skutek czynników emocjonalnych (np. stres). Wielu autorów artykułów naukowych rozważa nawet psychologiczne podłoże ujawnienia się nadwrażliwości. Występowanie wrażliwej skóry można także przypisać stosowanej diecie oraz nawykom żywieniowym. Podczas spożywania alkoholu lub gorących i pikantnych potraw u osób o skórze wrażliwej obserwuje się pojawienie jej charakterystycznych objawów. Istotną rolę odgrywa też pielęgnacja i higiena ciała. Produkty kosmetyczne zawierające w swoim składzie substancje o potencjale drażniącym (np. alfa-hydroksykwasy, glikol propylenowy, alkohol, substancje zapachowe) mogą zwiększać ryzyko wystąpienia nieprzyjemnych dolegliwości i poważnych podrażnień skóry. Taki typ cery silnie reaguje na wszelkie ingerencje, dlatego wizyta w salonie kosmetycznym powinna być odpowiednio przemyślana, a wszelkie zabiegi właściwie dobrane. Co więcej, wzmożenie procesów metabolicznych, które prowadzą do zwiększenia ciepłoty ciała (np. ćwiczenia fizyczne, przebywanie w saunie, gorączka, choroby endokrynologiczne, cykl hormonalny), mogą prowadzić do pojawienia się zaczerwienienia skóry.

Do czynników sprzyjających powstawaniu wrażliwej skóry zalicza się również pochodzenie etniczne. Cienka skóra u osób rasy białej będzie bardziej podatna na zaczerwienienia niż u innych grup etnicznych z powodu uszkodzenia bariery naskórkowej i zwiększonej reaktywności naczyń. Płeć oraz wiek osób ma również wpływ na reaktywność skóry. Przeprowadzone badania wykazują, że młodzi pacjenci częściej mają wrażliwą skórę, natomiast u osób starszych zmiany w integralności tkanki skórnej sprzyjają pojawieniu się jej nadwrażliwości. Co więcej, na cerę nadreaktywną częściej skarży się płeć piękna. Może być to uzasadnione tym, że skóra kobiety jest cieńsza w porównaniu ze skórą mężczyzny. Duży wpływ na ich odczucia mogą mieć też czynniki hormonalne (cykl menstruacyjny), które wpływają na jej nawodnienie.

Zakazy i nakazy pielęgnacyjne

W pielęgnacji cery wrażliwej istotną rolę odgrywa odpowiednia, specjalistyczna pielęgnacja. Osoby ze skłonnością do alergii powinny unikać czynników drażniących oraz stosować wysoką fotoprotekcję. Z reguły skóra wrażliwa nie lubi ciepłej wody, dlatego do mycia powinna być ona letnia. Należy unikać gorących kąpieli, które nie będą przyczyniać się do zaczerwienienia skóry. W oczyszczaniu twarzy najbardziej wskazane jest stosowanie delikatnych środków myjących w formie mleczek czy emulsji. Następnie należy pamiętać o użyciu toniku bezalkoholowego w celu utrzymania prawidłowego pH skóry (5,5 na powierzchni). Produkty kosmetyczne, które zmieniają pH skóry, sprzyjają pojawieniu się nadwrażliwości. 

Do usunięcia makijażu stosowane są także płyny micelarne przeznaczone dla skóry wrażliwej, które w delikatny sposób usuwają zanieczyszczenia. Do złuszczania martwego naskórka powinno używać się peelingów pozbawionych agresywnych substancji ścierających. Zaleca się stosowanie delikatnych peelingów enzymatycznych, które zawierają enzymy proteolityczne, takie jak papaina czy bromelaina. Należy unikać mechanicznego tarcia, maseczek trudno zmywalnych oraz tych o typie peel-off. Twarz powinno osuszać się delikatnie, bez nadmiernego pocierania skóry oraz używania szorstkich ręczników. Ważną rolę w pielęgnacji wrażliwej cery jest stosowanie odpowiednich kremów, które powinny zapewnić ochronę przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi oraz promieniami słonecznymi. Kosmetyki ochronne powinny być wzbogacone o filtry chemiczne i fizyczne, które będą chroniły przed promieniowaniem UVA oraz UVB. Produkty te należy stosować całorocznie. Krem powinien być dostosowany do warunków klimatycznych. W okresie zimowym istotna jest ochrona skóry przed mrozem i wiatrem. Kremy tego rodzaju mają zapewnić działanie okluzyjne oraz wzmocnić barierę lipidową naskórka. Charakteryzują się one dużą zawartością fazy tłuszczowej, która działa jak swoista warstwa izolująca skórę od niekorzystnych warunków atmosferycznych. W preparatach do cery wrażliwej nie powinny znaleźć się składniki drażniące, takie jak alkohol, olejki eteryczne, kwasy owocowe, sztuczne barwniki i substancje zapachowe, które wykazują działanie alergizujące. Substancje chemiczne mogą powodować wysuszenie, pękanie skóry oraz jej kontaktowe zapalenie. Dodatkowo produkty kosmetyczne nie powinny zawierać kompozycji zapachowych wykazujących wysoki potencjał drażniący. W przypadku kosmetyków myjących należy pamiętać o unikaniu silnie działających substancji powierzchniowo czynnych.

Jak stworzyć kosmetyk dla „wrażliwca”

Kosmetyki do mycia i pielęgnacji skóry wrażliwej powinny przed wszystkim przyczyniać się do odbudowy bariery ochronnej skóry, chronić przed działaniem czynników zewnętrznych, drażniących i alergizujących. Ponadto mają wykazywać działanie łagodzące, nawilżające i regenerujące. Produkt do skóry wrażliwej musi zawierać dużą ilość emolientów, czyli hydrofobowych substancji, które są absorbowane w zewnętrznej warstwie pozbawionego lipidów naskórka. Działają okluzyjnie, przez co redukują nadmierną utratę wody (TEWL, Transepidermal Water Loss). Tworzą one ochronny film na skórze, a także penetrują do warstwy rogowej naskórka, uzupełniając niedobory w cemencie komórkowym. Do emolientów można zaliczyć oleje roślinne (np. olej słonecznikowy, olej jojoba, olej bawełniany), oleje mineralne (np. parafina, wazelina), silikony oraz syntetyczne emolienty – estry kwasów tłuszczowych i alkohole tłuszczowe. Są one najbardziej korzystne dla skóry wrażliwej ze względu na ich dużą trwałość chemiczną oraz niskie ryzyko utlenienia, w wyniku którego mogą powstawać substancje powodujące podrażnienia i niepożądane reakcje skóry. W składzie takich preparatów pożądane są składniki łagodzące, takie jak allantoina, pantenol, betaina, witaminy czy wyciągi roślinne o działaniu przeciwzapalnym, np. ekstrakt z liści oczaru wirginijskiego, aloesu lub ziarna owsa. Doskonale pielęgnują przesuszoną oraz wrażliwą skórę. Coraz częściej mówi się o korzystnym wpływie probiotyków w problemach dermatologicznych. Stosowane są one m.in. w profilaktyce egzem i dermatoz. Istotne jest to, że skład flory bakteryjnej chorej skóry (np. w przypadku AZS) jest inny w porównaniu ze skórą zdrową. Probiotyki poprawiają własności bariery ochronnej skóry, przyśpieszając jej regenerację i ogólne wzmocnienie. Wykazują właściwości przeciwzapalne i chronią przed szkodliwymi mikroorganizmami. Unika się przeciążania tego typu cery niepotrzebnymi produktami. Najnowsze produkty rynkowe przeznaczone do cery wrażliwej projektowane są w rozwijających obecnie się trendach – clean beauty i skinimalizm. Cały rytuał piękna powinien składać się z jednego do trzech kosmetyków, a ich zawartość opierać się na podstawowych, tradycyjnych i prostych składnikach.

Podsumowanie

Skóra wrażliwa jest definiowana jako występowanie nieprzyjemnych wrażeń w odpowiedzi na bodźce, które normalnie nie powinny wywoływać takiego doznania. Pojawienie się skóry wrażliwej w populacji nie jest do końca wyjaśnione. Nadal przeprowadzanych jest wiele badań, które w przyszłości mogą przyczynić się do opracowania nowych terapii i wytycznych w pielęgnacji dla osób ze skórą wrażliwą. Nadwrażliwość spowodowana jest najczęściej działaniem czynników zewnętrznych, takich jak nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne, mróz, wiatr, wahania temperatury, choroby skóry, przebyte choroby ogólnoustrojowe, brak odpowiedniej pielęgnacji. Często niemożliwe jest jednoznaczne wskazanie mechanizmu odpowiadającego za pojawienie się odpowiedzi rumieniowej. Wiele czynników nie zawsze zależnych jest od pacjenta. Jednak niezwykle ważna jest właściwa pielęgnacja skóry oraz unikanie czynników ryzyka. Poprawę komfortu i jakości życia może przynieść łączenie odpowiedniej profilaktyki i pielęgnacji z dobrze dobranymi metodami leczenia. Obecnie rozprzestrzenianie się nowego koronawirusa doprowadziło do zwiększonej częstości występowania podrażnień i alergicznych wyprysków kontaktowych. Przyczyną jest przede wszystkim nadmierne mycie i dezynfekcja rąk, a także maseczki noszone na twarzy dość ciasno przez długi okres. Ponadto powszechny stres związany z wystąpieniem pandemii, narzucone ograniczenia i niepewność sytuacji globalnej mogą w przyszłości sprzyjać nadreaktywności naszej skóry.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 2/2021