Dlaczego i jak mierzyć ślad węglowy w sektorze kosmetycznym?

To na bazie Europejskiego Zielonego Ładu powstało w dalszej kolejności Europejskie Prawo o Klimacie, które zakłada:

– do 2030 roku – cele redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% w zakresie każdego kraju członkowskiego oraz UE całościowo (w porównaniu do 1990 roku);

– do 2050 roku – UE oraz każdy z krajów członkowskich ma osiągnąć neutralność klimatyczną. Jest oczywiste, że tak ambitny cel wymaga podjęcia konkretnych i wymagających działań.

Dlatego też powstał pakiet instrumentów prawnych, wspierających rozwój odnawialnych źródeł energii i niskoemisyjnych rozwiązań. Wskazuje normy w zakresie ograniczeń emisji gazów cieplarnianych i zakłada zróżnicowanie cen energii w zależności od jej źródeł.

W dniu 1 października 2023 roku rozpoczął się również dwuletni okres przejściowy dla regulacji CBAM – Carbon Border Adjustment Mechanizm, która ma charakter węglowego podatku granicznego i ma zapobiegać ucieczce emisji gazów cieplarnianych z Unii Europejskiej do krajów o niższych standardach polityki klimatycznej i środowiskowej. Ta regulacja może mieć w przyszłości również wpływ na część produktów i surowców kosmetycznych.

Net-Zero Industry Act to z kolei projekt rozporządzenia w sprawie ustanowienia ram środków na rzecz wzmocnienia europejskiego ekosystemu produkcji produktów technologii neutralnych emisyjnie.

Te zapisy idei horyzontalnych polityk schodzą coraz niżej do konkretnych dyrektyw, które już dziś nakładają obowiązki na przedstawicieli sektora kosmetycznego. Jednym z przykładów jest Dyrektywa CSRD (2022/2464), która obejmie duże spółki oraz małe i średnie przedsiębiorstwa notowane na rynkach regulowanych. Dotyczy ona obowiązku raportowania niefinansowanego w zakresie ujawniania informacji na temat zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do wskaźników ESG. Z każdym rokiem coraz więcej firm z sektora kosmetycznego będzie objętych obowiązkiem raportowania, aby od 1 stycznia 2026 roku objąć nim również MŚP i inne przedsiębiorstwa notowane na giełdzie, ze sprawozdaniami od 2027 roku (MŚP mogą z raportowania zrezygnować do 2028 r.). Warto tu jednak podkreślić, że pośrednio wiele firm z sektora MŚP będzie musiało podjąć wysiłek raportowania w momencie współpracy z firmami dużymi – już działającymi pod CSRD. Dyrektywa zakłada bowiem raportowanie w całym łańcuchu wartości.

Wytyczne, co i w jaki sposób należy raportować, zgodnie z Dyrektywą CSRD, wskazuje Rozporządzenie delegowane do dyrektywy 2013/34/UE, a w zasadzie jego Załączniki, czyli tzw. ESRSy. ESRS E1 wskazuje, że firmy będą musiały raportować emisje gazów cieplarnianych zakresów 1, 2 oraz 3 brutto oraz całkowite emisje gazów cieplarnianych.

Pokłosiem tych działań są także takie regulacje, jak Consumer Empowerment Directive, która nakłada ograniczenia m.in. na generalne deklaracje środowiskowe, Green Claim Directive, która zawiera szereg bardzo konkretnych wytycznych dla deklaracji marketingowych związanych z wpływem na środowisko (włącznie z Life Cycle Assessment – LCA) czy ESPR: Ekoprojektowanie produktów – dążąca do minimalizacji wpływu produktów na środowisko (wpływ węglowy i środowiskowy). Trudno określić dokładną datę obowiązywania tego aktu, ale najprawdopodobniej nie stanie się to szybciej niż za 2 lata. Konkretna data zależy od tego, kiedy sektor dopracuje metodologię, która będzie zgodna z metodologia Komisji Europejskiej.

Czym jest ślad węglowy?

(Opracowano na podstawie wykładu Małgorzaty Wernickiej, ekspertki Climate Leadership)

Ślad węglowy to całkowita emisja gazów cieplarnianych (GHG) spowodowana bezpośrednio i pośrednio przez osobę, organizację, wydarzenie lub produkt i wyrażana jako ekwiwalent dwutlenku węgla (CO2e). Ślad węglowy odpowiada za wszystkie sześć emisji gazów cieplarnianych Kioto: dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4), podtlenek azotu (N2O), wodorofluorowęglowodory (HFC), perfluorowęglowodory (PFC), sześciofluorek siarki (SF6).

Zatem, co warto podkreślić, ślad węglowy wyraża nie tylko emisję CO2, ale również innych gazów cieplarnianych. Dlatego też jednostką miary śladu węglowego jest „ekwiwalent śladu węglowego” (CO2e).

Jak wskazano w definicji, ślad węglowy można policzyć dla osoby, wydarzenia, organizacji czy produktu. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa sektora kosmetycznego istotne są dwie ostatnie składowe.

Na rynku możemy już spotkać wielu ekspertów i wiele sposobów obliczania śladu węglowego. Istotne jest, aby wybierając podwykonawcę lub jedno z istniejących narzędzi, upewnić się, że działają one w oparciu o GHG Protocol Standard. Jest to jedyna uznana międzynarodowo metoda obliczania śladu węglowego opracowana przez World Resources Institute (WRI) oraz World Business Council for Sustainable Development (WBCSD). Do metod opartych na GHG Protocol odwołuje się zarówno Dyrektywa CSRD, jak również międzynarodowe normy ISO (ISO 14067:2018, ISO 14064:2018, ISO 14064-2:2019, ISO 14064-3:2019).

ŚLAD WĘGLOWY ORGANIZACJI oblicza się w trzech zakresach:

• ZAKRES 1: emisje bezpośrednie
• ZAKRES 2: emisje pośrednie
• ZAKRES 3: inne emisje pośrednie

Zakres 1 obejmuje emisje wynikające ze spalania paliw w stacjonarnych źródłach (np. ogrzewanie budynków biurowych), ulatniające się czynniki chłodnicze, procesy technologiczne, własną flotę lub flotę pod kontrolą organizacji.

Zakres 2 z kolei obejmuje emisje związane z energią elektryczną, energią cieplną, parą technologiczną i chłodem (zużytym do własnego użytku).

Zakres 3 – najbardziej wymagający – zawiera 15 kategorii, w tym takie, jak np. podróże służbowe, gospodarka odpadami, usługi, inwestycje czy chociażby transport pracowników do pracy. Są to wszystkie pozostałe emisje, które dzieją się „poza murami naszej organizacji”. Zakres 3 można podzielić na tzw. „upstream” i „downstream”. Upstream obejmuje m.in. zakupione surowce i usługi, transport i dystrybucję nabywanych produktów, podróże służbowe itd. Downstream obejmuje m.in. sprzedaż, użytkowanie, transport i dystrybucję sprzedawanych produktów oraz ich utylizację.

Mierzenie śladu węglowego w Zakresie 1 i 2 nie wymaga dodatkowych danych spoza organizacji. Wszystkie informacje niezbędne do jego policzenia leżą wewnątrz organizacji. Dopiero mierzenie w Zakresie 3 wymaga współpracy z innymi podmiotami, np. dostawcami, przewoźnikiem czy chociażby pracownikami.

Przymierzając się do liczenia śladu węglowego swojej organizacji, warto zaplanować proces etapami. Zdecydowanie najpierw Zakres 1 i 2 i dopiero z czasem włączać kolejne kategorie z Zakresu 3. Ważne jest tylko, aby w przypadku raportowania, jasno deklarować, co zostało policzone. Przymierzając się do badania Zakresu 3, warto zacząć od analizy istotności i wybrać te kategorie, które faktycznie wpływają na wynik emisji w naszej konkretnej organizacji oraz do obliczenia których stosunkowo najłatwiej będzie nam uzyskać dane.

W przypadku liczenia śladu węglowego PRODUKTÓW posługujemy się dwoma zakresami:

1. OD KOŁYSKI DO BRAMY (from cradle to gate)
2. OD KOŁYSKI DO GROBU (from cradle to grave)

Pierwszy Zakres obejmuje cykl życia od wydobycia surowców, do opuszczenia przez produkt zakładu, czyli między innymi takie elementy, jak pozyskanie i transport surowców czy proces produkcyjny.

Drugi z kolei to już analiza pełnego cyklu życia produktu – od wydobycia surowców do momentu utylizacji (LCA).

W przypadku śladu węglowego produktu nie ma możliwości policzenia go np. dla grupy produktów czy kategorii produktów. Dla każdego produktu ślad węglowy mierzy się oddzielnie.

SCHEMAT OBLICZANIA EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH*

1. Określenie celu obliczania śladu węglowego.
2. Podział pracy i odpowiedzialności wewnątrz organizacji.
3. Określenie granic opisywanego systemu oraz jednostki funkcjonalnej.
4. Zebranie danych wejściowych oraz wyjściowych.
5. Obliczenie emisji gazów cieplarnianych dla poszczególnych elementów.
6. Wyliczenie ekwiwalentu CO2.
7. Opracowanie wyników i stworzenie raportu.

*Opracowanie: Małgorzata Wernicka

Proces obliczania śladu węglowego należy koniecznie rozpocząć od określenia celu. Czy ma służyć to informacji własnej, czy może wymaga od nas tego klient lub chcemy tę informację wykorzystać w przekazie marketingowym? Czy mierzymy ślad węglowy produktu, czy organizacji? Następnie istotne jest określenie metodyki (opartej na GHG Protocol). Należy również zaplanować odpowiedni podział pracy i odpowiedzialności. Jest to kluczowe, gdyż potrzebne informacje znajdują się w różnych miejscach w organizacji i proces wymagać będzie zaangażowania wielu osób i dobrej współpracy.

Kolejny etap to określenie granic opisywanego systemu oraz jednostki funkcjonalnej. Czy chcemy policzyć ślad węglowy organizacji, czy produktu? Jeśli organizacji, to w których zakresach – zarówno tych definicyjnych, jak również, w jakim zakresie czasu (np. emisja w 2023 roku)? W przypadku śladu węglowego produktu istotne jest, czy mierzymy go od kołyski do bramy, czy do grobu? Dla jednego produktu, 1 kilograma czy 1 tony wyprodukowanego produktu? Określenie tych danych wyjściowych jest kluczowe. W każdym wariancie bowiem uzyskamy zupełnie inne wyniki. Jest to szczególnie istotne, jeśli ślad liczymy w odpowiedzi na zapotrzebowanie naszego kontrahenta.

Następnie przechodzimy do najbardziej żmudnego procesu, czyli zebrania danych. Jest to czasochłonne i wymaga zaangażowania wielu osób. Rozpoczynamy od identyfikacji procesów i działań organizacji powodujących emisję. Następnie przechodzimy do określenia ich wartości. Ten etap najczęściej zlecamy zewnętrznym ekspertom lub zajmuje się tym odpowiednia osoba w firmie. Następnie należy wszystkie dane o emisjach zamienić na ekwiwalent CO2 (CO2e).

Ostatnim etapem jest opracowanie wyników oraz publikacja raportu – adekwatnie do określonego na początku celu i potrzeby. Warto podkreślić, że uzyskanych wyników nie kategoryzujemy pod kątem wysoki/niski czy dobry/zły. Nie istnieją żadne bazy danych czy uniwersalna skala, do których można odnieść otrzymany wynik. Uzyskane dane najlepiej porównywać do swoich osiągnięć w poprzednich okresach, aby zaobserwować, czy udało nam się zmniejszyć emisyjność. Warto przypomnieć bowiem, że celem nadrzędnym liczenia śladu węglowego jest jego redukcja.

Ekspertka Climate Leadership – Małgorzata Wernicka przedstawiła analizę najważniejszych wyzwań dla sektora kosmetycznego. Podkreśliła przede wszystkim skomplikowane i długie łańcuchy wartości oparte o złożoną sieć dostawców, co zdecydowanie utrudnia proces zbierania danych.

Podkreśliła również fakt energochłonności procesów chemicznych. Energia w Polsce, oparta wciąż głównie na węglu, podwyższa emisję CO2 i może potencjalnie obniżyć konkurencyjność producentów z Polski dla wymagających kontrahentów z Europy.

Niewątpliwie w analizie nie można pominąć faktu, że proces liczenia i redukcji śladu węglowego jest kosztochłonny. Jest to koszt ekspertów zewnętrznych, czasu pracowników, a w dalszej kolejności potencjalnie inwestycji zmierzających w stronę redukcji śladu węglowego. Jednak analiza sytuacji na dziś wskazuje, że te poniesione inwestycje szybko mogą się zwrócić.

Ogromnym wyzwaniem na ten moment jest również pozyskanie danych od kontrahentów, którzy nie zawsze mają dane, o które prosimy, a nawet jeśli mają – nie mają obowiązku się nimi z nami dzielić. Zatem dostępność danych od kontrahenta może być elementem przewagi konkurencyjnej.

Zdaniem Pani Małgorzaty Wernickiej istnieją 4 główne strategie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych dla sektora kosmetycznego.

1. Przejście na odnawialne źródła energii.
2. Poprawa wydajności opakowań.
3. Korzystanie ze zrównoważonych składników.
4. Inwestowanie w badania i rozwój.

BASF Personal Care

(Opracowano na podstawie wykładu dr Bianci Seelig, BASF Personal Care)

Pilna potrzeba działań na rzecz ochrony środowiska skłoniła rządy na całym świecie do wprowadzenia bardziej rygorystycznych przepisów w celu złagodzenia zmian klimatycznych. Obecnie wielu graczy w branży higieny osobistej zobowiązało się do realizacji ambitnych celów mających na celu sprostanie wyzwaniom środowiskowym i obniżenie emisji. Wysiłki te są napędzane przez fakt, że konsumenci coraz częściej przy wyborze produktów do higieny osobistej stawiają na „przyjazność” dla klimatu.

Definicja i obliczanie PCF

Zgodnie z normą ISO 14067:2018 ISO 14067:2018 Carbon footprint of products – Requirements and guidelines for the quantification, ślad węglowy produktu to suma emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych (GHG) w systemie produktu wyrażona jako ekwiwalent CO2, jako miara wpływu na zmiany klimatu.

PCF składa się z bezpośrednich emisji gazów cieplarnianych (zakres 1 – emisja związana z procesem), które są emisjami ze źródeł będących własnością podmiotu raportującego lub kontrolowanych przez podmiot raportujący, oraz pośrednich emisji gazów cieplarnianych (zakres 2 – emisje związane z zakupioną energią i zakres 3 – emisje związane z surowcami), które są emisjami będącymi konsekwencją działalności podmiotu raportującego, ale występują w źródłach będących własnością innego podmiotu lub kontrolowanych przez inny podmiot.

„Removals” można zdefiniować jako emisje ujemne. Emisje ujemne występują za każdym razem, gdy GHG są wychwytywane z atmosfery. Dobrym przykładem jest fotosynteza roślin. Odpowiednia ilość atmosferycznego CO2 przekształcona w biomasę i wykorzystana w niektórych produktach jest uważana za emisję ujemną.

W celu obliczania śladu węglowego swoich produktów BASF opracował rozwiązanie oparte na algorytmie – Strategic CO2 Transparency Tool (SCOTT), które zostało zaprojektowane do automatycznej kalkulacji śladu węglowego „od kołyski do bramy”. W tym rozwiązaniu BASF wykorzystuje dane pierwotne dla własnych procesów oraz wysokiej jakości uśrednione dane z baz danych lub dostarczane przez podmioty trzecie (np. dla zakupionej energii i surowców). Zastosowana metodologia opiera się na podejściu oddolnym i normie ISO14067. Ponadto, nasze obliczenia są zgodne z wytycznymi TfS PCF, które obejmują standard GHG Protocol lub WRI i WBCSD.

Ujednolicenie standardów obliczania PCF

Istnieją liczne możliwości kalkulacji śladu węglowego w ramach istniejących standardów, co może prowadzić do różnych wartości PCF dla tego samego produktu. Aby rozwiązać tę kwestię, podjęto działania mające na celu zapewnić organizacjom jaśniejsze wytyczne i spójne metodologie obliczania i raportowania. Godną uwagi inicjatywą jest Together for Sustainability (TfS), która zapewnia unikalne podejście do obliczania PCF dla chemikaliów. Program opiera się na zasadach UN Global Compact oraz Responsible Care. Jest on zgodny z uznanymi międzynarodowymi standardami, w tym standardami rachunkowości ISO i GHG Protocol, zapewniając, że dane, które generuje, są nie tylko dokładne, ale także porównywalne w całej branży.

Inną inicjatywą jest Partnership for Carbon Transparency (PACT). Podejście PACT polega na łączeniu interesariuszy z różnych branż w celu sprostania wyzwaniu zakresu 3. Celem jest ustanowienie globalnej metodologii i infrastruktury technicznej dla wymiany i pomiaru pierwotnych i zweryfikowanych danych dotyczących emisji gazów cieplarnianych.

Oprócz zaangażowania w te inicjatywy, BASF zdecydował się udostępnić swoje narzędzie informatyczne (SCOTT) do obliczania PCF za pośrednictwem partnerów. Inne firmy mogą zdecydować się na integrację lub wdrożenie tego rozwiązania w swoich działaniach, przyczyniając się w ten sposób do większej standaryzacji i harmonizacji w branży.

Dźwignie redukcji PCF

Z perspektywy dostawcy surowców, największy wkład w ślad węglowy produktów pochodzi z samego surowca. Obejmuje to emisje z zakresu 3, a także „removals”. W związku z tym, firma BASF rozpoczęła program zarządzania emisjami CO2, ściśle współpracując z dostawcami w celu zidentyfikowania praktycznych strategii redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Innym rozwiązaniem zmierzającym ku redukcji emisji jest przejście z konwencjonalnego oleju z ziaren palmowych (PKO) na zrównoważoną certyfikowaną alternatywę. PKO produkowany zgodnie ze standardami RSPO wykazuje o około 35% mniejszy wpływ na globalne ocieplenie w porównaniu z produkcją bez certyfikatu.

Kolejną opcją redukcji emisji gazów cieplarnianych jest podejście Biomass Balance (BMB). Podejście to pozwala na wykorzystanie surowców odnawialnych jako surowca na samym początku procesu produkcyjnego i przypisanie wartości do odpowiednich produktów przy użyciu certyfikowanej metody. Takie produkty przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju poprzez redukcję emisji gazów cieplarnianych i oszczędność zasobów kopalnych.

Ponieważ ochrona klimatu jest kluczowym zadaniem dla BASF i integralną częścią strategii korporacyjnej, dział Personal Care firmy zintegrował informacje na temat śladu węglowego produktów ze swoją cyfrową platformą D’lite. W ten sposób zapewniając przejrzystość portfolio składników kosmetycznych, co pozwala producentom śledzić emisje gazów cieplarnianych związane z kupowanymi przez nich produktami.

Więcej informacji na: Sustainability (basf.com) https://www.personal-care.basf.com/sustainability