Właściwości przeciwdrobnoustrojowe produktów kosmetycznych

Produkty kosmetyczne o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych

Kiedy patrzymy na obecny rynek, możemy znaleźć wiele produktów kosmetycznych o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych. Warto zwrócić jednak uwagę na to, że aby preparat wykazujący takie działanie mógł być zakwalifikowany jako kosmetyk, to właściwości antybakteryjne czy antygrzybiczne nie mogą stanowić jego głównej roli.

Produkt kosmetyczny musi przede wszystkim wykazywać funkcje, takie jak oczyszczanie, ochrona, pielęgnacja i utrzymanie skóry w dobrej kondycji, a w dalszej kolejności działanie przeciwdrobnoustrojowe. Deklarując pierwszorzędowe działanie bakteriobójcze, grzybobójcze czy wirusobójcze, taki produkt klasyfikowany jest jako środek dezynfekcyjny, a wtedy podlega innym przepisom kontrolnym i rejestracyjnym.

Do produktów przeciwdrobnoustrojowych zaliczamy m.in. mydła, żele i płyny do rąk oraz chusteczki nawilżane o działaniu antybakteryjnym, preparaty do higieny intymnej, kosmetyki do pielęgnacji skóry trądzikowej lub skóry stóp oraz szampony przeciwłupieżowe.

Kosmetyki o działaniu przeciwdrobnoustrojowym w swoim składzie muszą zawierać składniki, dzięki którym mogą wykazywać takie efekty. Do najpopularniejszych substancji posiadających właściwości przeciwdrobnoustrojowe można zaliczyć m.in. alkohole, kwas mlekowy, olejki eteryczne i ekstrakty roślinne czy cynk. W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań potwierdzających takie działanie różnych surowców, również tych pochodzenia naturalnego. Wprowadzenie do receptury olejków eterycznych czy ekstraktów roślinnych może skutecznie hamować wzrost niepożądanych mikroorganizmów. Wysoką aktywność antybakteryjną i antygrzybiczną wykazują np. olejek z drzewa herbacianego, olejek eukaliptusowy czy olejek eteryczny z goździków oraz tymianku właściwego. Dużą aktywność przeciwbakteryjną posiada również olejek eteryczny i ekstrakty rozmarynu lekarskiego.

Biorąc pod uwagę działanie różnych substancji przeciwdrobnoustrojowych, odpowiednio skomponowane produkty kosmetyczne mogą wykazywać np. funkcje myjące, jak i antybakteryjne

lub antygrzybiczne. W takim przypadku istotne jest określenie ich aktywności w kierunku wybranych rodzajów drobnoustrojów, wobec których mają efektywnie działać.

Potwierdzenie aktywności przeciwdrobnoustrojowych

Aby wykazać działanie przeciwdrobnoustrojowe produktu kosmetycznego, niezbędne jest przeprowadzenie badania w celu potwierdzenia lub wykluczenia takich właściwości.Badanie laboratoryjne potwierdzające deklarowaną aktywność wykonywane jest metodą zawiesinową lub krążkową wobec wybranych mikroorganizmów. Nie są to metody znormalizowane, a zatem badanie wykonuje się na podstawie opracowanej procedury badawczej.

Ocena właściwości przeciwdrobnoustrojowych kosmetyków może obejmować działanie przeciwbakteryjne lub/i przeciwgrzybiczne preparatu wobec patogennych szczepów wzorcowych, pozyskanych z uznanych kolekcji, uwzględniających najczęściej występujące drobnoustroje w miejscu jego stosowania. Można również w badaniach wykorzystać naturalną mikroflorę człowieka, np. pobraną z powierzchni skóry rąk.Biorąc pod uwagę przeznaczenie danego produktu przeciwdrobnoustrojowego przy wykazywaniu jego aktywności, należałoby zastosować w badaniu drobnoustroje, które bytują na powierzchni ciała, na której ma być stosowany dany kosmetyk.

W przypadku przeprowadzania badań dla skuteczności przeciwdrobnoustrojowej mydeł czy płynów antybakteryjnych wskazanym byłoby użycie szczepów Staphylococcus aureus i Escherichia coli – patogenów, które są odpowiedzialne za zakażenia skórne i zatrucia pokarmowe określane jako „choroby brudnych rąk”. W badaniu warto byłoby wykorzystać mieszaninę drobnoustrojów występującą naturalnie na powierzchni skóry dłoni pobraną od ochotników, wśród której mogą wystąpić inne mikroorganizmy chorobotwórcze.

Z kolei dla produktów stosowanych do skóry trądzikowej nieodzowne jest zastosowanie szczepu Cutibacterium acnes (dawniej Propionibacterium acnes), który jest jedną z przyczyn problemów skórnych. Powstawanie trądziku związane jest z nieprawidłową pracą aparatu włosowo-łojowego. Nadmierna aktywność gruczołów łojowych, zaczopowanie ujść mieszków włosowych, kolonizacja przewodów gruczołów łojowych przez bakterie Cutibacterium acnes jest przyczyną reakcji zapalnej, której widocznym śladem jest krosta trądzikowa. Dlatego badając właściwości przeciwdrobnoustrojowe produktów antytrądzikowych, należy przede wszystkim wykazać działanie wobec tego szczepu. Inną grupą produktów kosmetycznych, dla których warto sprawdzić działanie przeciwdrobnoustrojowe, są szampony przeciwłupieżowe. W tym celu w badaniach wykorzystuje się szczepy grzybów drożdżopodobnych z rodzaju Malassezia. Przedstawicielem tego rodzaju drobnoustrojów jest np. szczep Malassezia furfur, który naturalnie występuje na owłosionej skórze głowy, ale w sprzyjających warunkach (np. obniżona odporność) może się nadmiernie rozmnożyć, powodując wiele problemów skórnych, takich jak łupież, łojotokowe zapalenie skóry czy zapalenie mieszków włosowych.

Ostatnią grupą kosmetyków, dla których często wykonywane są badania potwierdzające działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, są produkty do higieny intymnej. Preparaty te pomagają utrzymać odpowiednie pH, zabezpieczając miejsca intymne przed rozwojem drobnoustrojów chorobotwórczych. Najczęstszym składnikiem takich produktów są metabolity bakterii kwasu mlekowego, które wspierają naturalną równowagę mikroflory miejsc intymnych, chroniąc przed patogenami, takimi jak bakterie Escherichia coli czy drożdżaki z rodzaju Candida.

Metody stosowane w badaniach potwierdzających właściwości przeciwdrobnoustrojowe

Jak wcześniej wspomniałam, ocenę deklarowanej aktywności przeciwbakteryjnej lub przeciwgrzybicznej produktu kosmetycznego wykonuje się poprzez zastosowanie metody zawiesinowej lub metody krążkowej.

Metoda zawiesinowa polega na wprowadzeniu do produktu zawiesiny drobnoustrojów o określonej gęstości. Po wyznaczonym czasie kontaktu produktu z zawiesiną mikroorganizmów wykonywana jest seria rozcieńczeń i mieszanina jest wysiewana na płytki w celu określenia liczby drobnoustrojów. Zawiesinę zalewa się odpowiednim podłożem agarowym umożliwiającym wzrost danego drobnoustroju.

Przygotowywana jest również próba kontrolna stanowiąca tło dla otrzymanych wyników badania produktu. Następnie płytki inkubowane są w określonych dla danego drobnoustroju warunkach, a po czasie inkubacji zlicza się wyrosłe kolonie.

W celu określenia efektu działania przeciwdrobnoustrojowego kosmetyku oceniana jest redukcja liczby drobnoustrojów w próbie badanej po określonym czasie kontaktu w stosunku do liczby drobnoustrojów w próbie kontrolnej niezawierającej substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym.

W zależności od szybkości i sposobu działania dobierany jest odpowiedni czas kontaktu produktu ze szczepem drobnoustroju, po jakim spodziewany jest efekt antybakteryjny czy antygrzybiczny.

Poniżej przedstawione są przykładowe zdjęcia badania właściwości przeciwdrobnoustrojowych metodą zawiesinową.

Kolejną metodą, dzięki której można wykazać aktywność przeciwdrobnoustrojową produktu kosmetycznego, jest metoda krążkowa. Polega ona na ocenie strefy zahamowania wzrostu drobnoustrojów pod wpływem działania danego preparatu. Badanie metodą krążkową, inaczej zwaną dyfuzyjną, wykonuje się poprzez naniesienie produktu na krążek z bibuły, który następnie umieszcza się na powierzchni podłoża agarowego zawierającego drobnoustroje, wobec których kosmetyk ma wykazywać działanie. Równolegle przygotowywana jest również próba kontrolna, w której na bibułowy krążek naniesiony jest produkt niezawierający substancji przeciwdrobnoustrojowej lub roztwór soli fizjologicznej czy jałowa woda. Płytki agarowe z umieszczonymi na nich krążkami bibułowymi inkubuje się w określonych dla danego drobnoustroju warunkach, które umożliwiają jego wzrost. Po zakończeniu inkubacji określana jest strefa zahamowania wzrostu drobnoustrojów lub jej brak. Efekt działania przeciwdrobnoustrojowego produktu wyrażany jest wielkością strefy zahamowania wzrostu zwykle podaną w mm. Obok przedstawione jest przykładowe zdjęcie badania właściwości przeciwdrobnoustrojowych metodą krążkową.

Niezależnie od zastosowanej metody, badania laboratoryjne są niezbędne, aby potwierdzić właściwości przeciwbakteryjne czy przeciwgrzybiczne produktu kosmetycznego. Chcąc wykazać skuteczność danego preparatu w zwalczaniu niepożądanych mikroorganizmów mogących wywołać stany zapalne czy chorobowe miejsc narażonych na działania patogenów, konieczne jest wykonanie badań z wykorzystaniem drobnoustrojów odpowiedzialnych za wywoływanie danych dolegliwości.

Dzięki zawartości substancji wykazujących właściwości przeciwdrobnoustrojowe produkty kosmetyczne, które działają przeciwbakteryjnie czy przeciwgrzybicznie, cieszą się dużym zainteresowaniem konsumentów. Na szczególną uwagę zasługują produkty zawierające naturalne substancje wykazujące aktywność antydrobnoustrojową, gdyż od wielu lat widoczny jest trend na rynku kosmetycznym podążający ku naturalnym składnikom.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 3/2021