Urodowa egzotyka – surowce kosmetyczne z tropikalnych zakątków świata

We współczesnym świecie, w którym czas płynie szybko, produkty kosmetyczne muszą nieustannie zaskakiwać konsumentów. To sprawia, że branża kosmetyczna w poszukiwaniu inspiracji podróżuje do najdalszych zakątków świata. Często flora egzotycznych miejsc ma do zaoferowania coś więcej niż wyłącznie piękne widoki, ale możemy tam także znaleźć bogactwo natury w postaci surowców, które znajdują zastosowanie w lokalnej kosmetyce od lat. W niniejszym artykule przedstawiono zaledwie niewielki ułamek tego co mogą zaoferować nam kraje egzotyczne.

Neem

Azadirachtha indica

Azadirachtha indica, która potocznie nazywana jest Neem to drzewo które rośnie głównie na terenie Indii. Jego różne części, takie jak liście, kwiaty, nasiona oraz kora od wieków znajdują zastosowanie zarówno w medycynie jak i w kosmetyce. Literatura wskazuje na działanie antyseptyczne, przeciwzapalne oraz przeciwutleniające  Azadirachtha indica. Ponadto posiada również liczne właściwości farmakologiczne tj. hipoglikemiczne, kardioprotekcyjne, przeciwwrzodowe, neuroprotekcyjne, przeciwcukrzycowe, przeciwgorączkowe czy nawet antykoncepcyjne. W nowszych badaniach pojawia się również jego zastosowanie jako biopestycyd. Zawartość fitoskładników w różnych częściach drzewa Neem może się różnić w zależności od warunków przechowywania zbioru (np. światła, wilgotności czy temperatury). Głównymi związkami, które są pozyskiwane z Neem to utlenione tetranortryterpenoidy. W Tabeli 1 przedstawione zostały główne metabolity wtórne wykorzystywane w kosmetyce i produktach do stosowania miejscowego [1].

Na Neem warto spojrzeć również pod kątem wykorzystania biotechnologicznego do produkcji związków zawartych w roślinie. Najnowsze badania skupiają swoją uwagę między innymi na modyfikacji wymagań żywieniowych komórek czy optymalizacji składu pożywki użytej do hodowli. Ma to na celu zwiększenie produkcji azadirachtyny oraz limonoidów [1].

Działanie przeciwdrobnoustrojowe wykazują ekstrakty metanolowe z liści A. Indica, które hamują wzrost bakterii Bacillus oraz oleje z kory, liści i nasion ograniczając rozwój m. in.  Streptococcus mutans, Staphylococcus aureus oraz M. pyogene, które często są obecne na skórze. Oprócz właściwości przeciwdrobnoustrojowych, Neem ma także właściwości antyoksydacje. Ekstrakty mające w składzie flawonoidy i wyciągi z kwiatów oraz młodych liści A. indica mają silne działanie przeciwutleniające. Warto zwrócić uwagę na ekstrakt z kory, który ma większą aktywność antyoksydacyjna niż ekstrakt z liści dzięki obecności związków fenolowych. Badanie na bezwłosych myszach, które poddano działaniu promieniowaniu UVB i otrzymały wcześniej ekstrakt z liści Neem, miały mniej zmarszczek niż pozostałe grupy badane, co wskazuje na działanie anti-aging niniejszego surowca. A. Indica swoją przyszłość kieruje również na produkty przeznaczone do rozjaśniania skóry. Badania nad melasmą wskazują na silne działanie rozjaśniające, szczególnie zawarte w Neem limonoidy typu nimbin, azadiradion i salannin mają właściwości depigmentacyjne – ich efektywność jest porównywalne lub nawet wyższa niż arbutyny. Wcześniej wspomniane limonoidy działają także przeciwzapalnie, ich właściwości są silniejsze niż indometacyna, która jest lekiem. W związku z tym prowadzi to do rozważań na temat zastosowania A. Indici w leczeniu stanów zapalnych skóry. W jednych z nowszych badań in vitro oceniono wartość SPF  kremów zawierających olej Neem, które były wyższe w porównaniu do jednego z komercyjnych kremów. A. Indica jest na pewno ciekawą alternatywą dla rozwoju wielofunkcyjnych produktów z filtrem przeciwsłonecznym. Drzewo Neem daje również szerokie spektrum wykorzystania pochodzących  od niego składników do rozwoju produktów kosmetycznych np.:

• przeciwtrądzikowych – ze względu na hamowanie bakterii Propionibacterium acnes do stymulacji ROS i cytokin prozapalnych
• przeciwłupieżowych – wykazują działanie antybakteryjne oraz przeciwgrzybicze, dzięki czemu zapobiegają powstawaniu łupieżu
• przeciwpróchniczych – żel do zębów z ekstraktem Neem pomaga redukować płytkę nazębną, a tym samym wspiera leczenie próchnicy
• przeciw insektowe – odstraszają owady oraz wspierają w leczeniu wszawicy 
• rozjaśniających – hamują aktywność tyrozynazy 
• wspierających gojenie ran – A. Indica wspomaga proces regeneracji skóry oraz pomaga w pielęgnacji skóry skłonnej do łuszczycy [1].

Tabela 1 Związki fitochemiczne zawarte w różnych częściach rośliny Azadirachtha indica wskazujące na zastosowanie kosmetyczne lub miejscowe [1].

Amla

Phyllanthus emblica

Phyllanthus emblica, nazywana również indyjskim agrestem, stosowana jest w szerokim zakresie ajurwedy. Według indyjskiej mitologii Amla była pierwszym, stworzonym drzewem we wszechświecie [2]. Wykazuje właściwości przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, przeciwcukrzycowe, przeciwnowotworowe oraz przeciwzapalne. Stanowi źródło aminokwasów, węglowodanów, alkaloidów, witaminy C oraz kwasu fenolowego. Ponadto działa adaptogennie, odmładzająco i sprzyja długowieczności [3].

Amla ma zdolność hamowania melanogenezy, jej ekstrakt z gałęzi wykazuje w badaniach silniejsze działanie niż kwas synapowy czy kwas kojowy. Blokowanie melanogenezy może wynikać  z synergii działania kwasów fenolowych jakimi są ferulowy, p-kumarowy oraz galusowy [3]. Ponadto w badaniach in vivo wykazano, iż owoce Amli wspomagają wzrost włosów poprzez powiększanie mieszków włosowych oraz wydłużanie fazy anagenu [4]. P. emblica znajdzie również zastosowanie w produktach do skór skłonnych do przetłuszczania się, badania z wykorzystaniem toniku z Amlą wykazują skuteczność redukcji sebum [5].

Musikili

Trichilia emetica

Trichilia emetica (znana również jako mahoń Natal „Musikili”) to zimnozielone drzewo, które potrafi osiągać wysokość nawet 35 metrów. Rośnie naturalnie w Afryce Subsaharyjskiej i jest od wieków cenione za swoje właściwości. Jego nasiona są obfite w tłuszcze, dzięki czemu wytwarzany jest z nich olej wysokiej jakości, szeroko stosowany w kosmetyce, który ma działanie odżywcze i rewitalizujące skórę oraz włosy. Jako surowiec znajduje wykorzystanie w produkcji mydeł, balsamów do ust czy świec. Tłoczenie oleju z nasion pozwala na uzyskanie dwóch rodzajów oleju: 

• Mafura oil – uzyskany z mięsistej osłony nasion
• Mafura butter – uzyskany z jądra nasion.

Dzięki metodzie chromatografii gazowej przeprowadzono analizę profili kwasów tłuszczowych oleju T. Emetici, która wykazała obecność dużej ilości kwasu palmitynowego oraz oleinowego. W mniejszych ilościach potwierdziła się także obecność kwasu linolowego, linolenowego oraz stearynowego. Dzięki zawartości wcześniej wspomnianego kwasu palmitynowego oraz oleinowego, olej  T. Emetici zwiększa przenikanie substancji aktywnych przez skórę [6]. Zawarte w Musikili kwasy tłuszczowe wspomagają regenerację komórek, wykazują właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwzapalne. Dobrze rozprowadza się na skórze, dzięki czemu znajduje zastosowanie w produktach przeznaczonych do masażu ciała. Ponadto odżywia popękaną, suchą skórę i doskonale nawilża oraz wzmacnia włosy [7].

Cashew nut 

Anacardium occidentale

Kolejną rośliną, której warto się przyjrzeć jest Cashew nut, powszechniej znaną w naszym kraju jako jeden z gatunków nerkowca, która rośnie głównie na terenach Brazylii. Oprócz powszechnie znanych zastosowań w kulinariach, badania in vitro wykazały, że ekstrakty Cashew nut zawierające taniny przejawiają właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze. Niniejsza aktywność prawdopodobnie związana jest ze zdolnością kompleksowania jonów metali oraz właściwości wychwytywania wolnych rodników, a więc również antyoksydacyjnej [8]. Oprócz wcześniej wspomnianych tanin, które wpływają na regulację wydzielania sebum oraz zwężanie porów skóry, Cashew nut bogaty jest także w kwasy anakardowe, rezorcynolowe oraz karetonoidy. Mimo iż kwas anakardowy występuje w owocu nerkowca w dość skąpych ilościach to wspiera on profilaktykę występowania trądziku. Ponadto badania in vitro wykazały także, że ekstrakt z jabłka nerkowca wykazuje działanie antyoksydacyjne, jest to istotne ze względu na wpływ wolnych rodników na procesy zapalne, które mogą skutkować powstawaniem zmian trądzikowych. Wykorzystanie w recepturach kosmetycznych ekstraktu z jabłka nerkowca poprawia właściwości sensoryczne emulsji, co jest ważne przy recepturowaniu produktów przeciwsłonecznych przeznaczonych do skór tłustych [9].

Cashew nut jest nie tylko źródłem składników aktywnych, ale także tzw. gumy nerkowca, która składa się z polisacharydu o wysokiej masie cząsteczkowej. Jest to wydzielina pozyskiwana z kory drzewa, powstaje ona w miejscu zranienia drzewa, które wysycha na skutek odparowywania wody. Badania wykazały, że może on znaleźć zastosowanie w recepturowaniu jako emulgator. Powstałe emulsje z wykorzystaniem Cashew nut są wyraźnie kremowe, ale wymagają delikatnego ustabilizowania przez dodanie Polysorbate 80. W stężeniach od 0,1% do 2,0% tworzy zawiesiny, jednakże jej zdolność zawieszania jest niższa niż w przypadku użycia gumy ksantanowej [10]. 

Pequi

Caryocar brasiliense camb.

Obszar Cerrado znajdujący się w przytoczonej już wcześniej Brazylii jest obfity w przeróżne gatunki roślinne. Jedną z takich roślin jest Caryocar brasiliense, nazywana również jako pequi. Olej pequi pochodzący z miąższu znajduje zastosowanie w regionalnej kuchni, ale także ma działanie tonizujące oraz wspiera gojenie się skóry. Dzięki wszechstronnemu wykorzystaniu jego właściwości, ma duże znaczenie gospodarcze w obszarze Cerrado, stanowiąc źródło dochodu dla lokalnej społeczności [11].

W skład oleju z miąższu pequi wchodzi kwas palmitynowy, kwas oleinowy oraz stearynowy, a także spora ilość związków fenolowych. Emulsje z zawartością oleju z Pequi wykazują antyoksydacyjną aktywność, co związane jest obecnością związków fenolowych. Wyniki badań inhibicji peroksydacji lipidowej wskazują, że olej pequi może opóźniać starzenie się komórek na skutek hamowania peroksydacji lipidów [11].

Olej pequi poprawia zarówno poziom nawilżenia skóry, jak i funkcje bariery skórnej, w związku z tym znajdzie zastosowanie w produktach kosmetycznych przeznaczonych do nawilżenia skóry [11].

Soap Bush

Helinus integrifolius

W Afryce Południowej rdzenna społeczność Xhosa wykorzystuje Helinus integrifolius od lat w leczeniu chorób skórnych czy schorzeń układu nerwowego. Branża kosmetyczna może znaleźć jej zastosowanie w pielęgnacji skóry atopowej. Jego potoczna nazwa Soap Bush związana jest z właściwościami pieniącymi, które zawierają saponiny i stosowany jest jako zamiennik mydła w terapiach wypadania włosów czy problemów skórnych. Funkcja pieniąca zawartych w H. integrifolius saponin nie jest jedyną ich właściwością. Znajdują onezastosowanie także jako naturalne emulgatory czy detergenty [12].

Zawarte w H. integrifolius triterpenoidowe i steroidowe saponiny wzmacniają barierę ochronną skóry poprzez wiązanie wody, dzięki hydrofilowym grupom cukrowym. Warto także zwrócić uwagę na ich właściwości przeciwzapalne, hamują one mediatory stanu zapalnego co skutkuje łagodzeniem podrażnień skóry. Dodatkowo saponiny działają przeciwbakteryjnie, wspierają regenerację skóry oraz przyspieszają gojenie ran, dzięki czemu są pożądanymi składnikami produktów przeznaczonych do pielęgnacji skóry z egzemą i łuszczycą. Badania wskazują, że liście H. integrifolius są źródłem m.in. triterpenu 1, skwalenu, spinasterolu, kwas oleanolowego, fitolu i luteiny, zaś w łodygach można znaleźć również skwalen i spergulageninę A, a w korzeniach – spinasterol [11].

Co ciekawe w tradycji lokalnej społeczności kora oraz korzenie były wykorzystywane w nawiązaniu kontaktu ze swoimi przodkami, a także w celu wywoływania snów. Oprócz tego Bush Soap jest źródłem substancji antyoksydacyjnych takich jak związki fenolowe, co pozwala na ochronę przed stresem oksydacyjnym i wczesnym starzeniem się skóry [11].

Licuri

Syagrus coronata

Oprócz wspomnianego wcześniej surowca Pequi, brazylijski region Cerrado oferuje także roślinę Licuri, która jest owocem palmy odpornej na suszę. Olej pozyskiwany z jego orzecha jest bogaty w nasycone kwasy tłuszczowe o średniej długości łańcucha, takie jak kaprylowy, kaprynowy czy laurynowy. Licuri znajduje zastosowanie głównie w branży spożywczej. Dzięki krótszym łańcuchom kwasów tłuszczowych w S. coronata w porównaniu do tych w oleju kokosowym, olej Licuri doskonale się rozsmarowuje i wykazuje zdolność do penetracji. Olej Licuri posiada właściwości, które czynią go obiecującym surowcem w kosmetyce [13].

Munguba

Pachira aquática

Munguba jest owocem bogatym w olej, który wykazuje cenne właściwości w medycynie ludowej. Liście Pachira aquatica znalazły zastosowanie w leczeniu wysypek skórnych, pokrzywki czy zadrapań, a coraz częściej staje się przedmiotem zainteresowania w kontekście wykorzystania go w kosmetologii [16].

Olej munguba uzyskany metodą ekstrakcji jest żółtej barwy, co wpływa na końcowe zabarwienie uzyskanej emulsji. Badania wykazują, że zawartość 3% oleju z Pachira aquática przejawia właściwości antyoksydacyjne. Niestety emulsje z jego wykorzystaniem są wrażliwe na promieniowanie świetlne i wysokie temperatury, a więc dobór opakowań oraz warunków przechowywania końcowego produktu jest kluczowy z uwagi na zapewnienie stabilności oraz jakości masy [14].

Nasiona munguba zawierają dużą ilość białek, węglowodanów, błonnika oraz lipidów, które składają się głównie z kwasów tłuszczowych. Kwasy tłuszczowe pochodzące z Munguba są ciekłe w wyższych temperaturach, ale w temperaturze pokojowej (około 25°C) występują w formie stałej. W związku z niniejszym zdarza się, że nazywane jest masłem munguba [15].

Masło munguba oprócz obecności nasyconych kwasów tłuszczowych, takiego jak kwas palmitynowy, zawiera również związki bioaktywne – witaminę E i fitosterole. Niektóre badania potwierdziły zawartość związków fenolowych. Badania dotyczące emulsji z wykorzystaniem masła munguba wykazały, że niestety nie sprawdza się w zastosowaniu do formulacji emulgeli ze względu na wysoką zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, które nadają mu lepką konsystencję [15].

Rośliny tropikalne przyciągają zainteresowanie zarówno technologów, jak i konsumentów. Kuszą swoimi właściwościami oraz naturalnym pochodzeniem, co w obecnych trendach jest bardzo pożądane przez branżę kosmetyczną. Warto jednak pamiętać, że to co dla nas jest egzotyczne, dla innych stanowi surowiec dobrze poznany i szeroko stosowany przez lokalne społeczności. Wyzwanie, przed którym mogą stanąć dostawcy surowców z odległych zakątków świata, to między innymi zapewnienie jakości i czystości surowców, a także minimalizacja zmienności składu chemicznego, wynikającej z warunków środowiskowych. Niezbędna jest w tym przypadku standaryzacja metod ekstrakcji, aby utrzymać stałe stężenia składników aktywnych. Technolodzy mogą natomiast napotkać z trudności z uzyskaniem stabilności związków oraz formuł z ich wykorzystaniem. Mimo powyższych wyzwań, potencjał jaki cechuje egzotyczne surowce, może uzasadniać ich zastosowanie w projektach recepturowych.