Prostaglandyny i ich analogi jako surowce kosmetyczne – analiza pod kątem skuteczności i bezpieczeństwa

W badaniach naukowych opublikowanych w 1985 r. przedstawiono pierwsze doniesienia wskazujące na farmakologiczne działanie prostaglandyn. W produktach kosmetycznych od 2008 r. składniki te są efektywnie wykorzystywane w odżywkach na porost rzęs.

Stosowane miejscowo analogi prostaglandyn są w stanie znacząco stymulować rzęsy do wzrostu. Zostało to udowodnione w licznych artykułach naukowych poświęconych temu zagadnieniu (patrz literatura). Efekty wzrostu zostały udowodnione zarówno u zdrowych kobiet rasy kaukaskiej, jak i azjatyckich. Istnieją również podejścia terapeutyczne w przypadku łysienia brwi (Vergilis-Kalner IJ 2014). Wykazano także dobre efekty w przypadku utraty rzęs wywołanej chemioterapią (Ahluwalia GS 2013). Jednak pacjenci po chemioterapii muszą spodziewać się większych skutków ubocznych niż osoby zdrowe. Analogi prostaglandyn wydłużają fazę wzrostu rzęs, dzięki czemu więcej rzęs jednocześnie znajduje się w fazie wzrostu, a rzęsy stają się dłuższe i grubsze. Nie wpływa to na liczbę zastosowanych mieszków włosowych. Analogi prostaglandyn stymulują też syntezę melaniny – efekt ten może prowadzić do przebarwień powiek. Badania nad wpływem Latanoprostu na łysienie androgenowe wykazały znaczny wzrost gęstości włosów. Ponadto zaobserwowano zwiększoną pigmentację włosów. Molekularny mechanizm działania analogów PG na cykl wzrostu rzęs nie jest jeszcze znany (BfR Commission: 21st meeting of the BfR Commission on Cosmetic Products, protocol of 18 April 2018).

Warto wspomnieć, że syntetyczne analogi prostaglandyn, stosowane jako leki zmniejszające nadciśnienie oczne, wykazują działania niepożądane w wyniku aplikacji kropel do oczu do worka spojówkowego, co zostało dobrze udokumentowane w badaniach klinicznych. Działania niepożądane zaobserwowano również, gdy preparat zostanie nałożony na brzegi powiek w aplikacji jako produkt kosmetyczny stymulujący wzrost rzęs. Możliwe, że podczas stosowania konsument odczuwa niektóre niekorzystne skutki, takie jak przebarwienia powieki lub tęczówki, rozpoznanie innych skutków ubocznych, np. zmiany morfologicznej w strukturze tkanki powieki okołooczodołowej lub patologiczne zmniejszenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, wymaga specjalistycznej wiedzy medycznej.

Kliniczne metody oceny skuteczności opierają się na badaniach in vivo z udziałem ochotników. Prowadzone są one na probantach, którzy podpisali świadomą zgodę na udział w nim. Zgodnie z Deklaracją Helsińską uwzględniono aspekty etyczne prowadzenia badania. Uczestnicy przed rozpoczęciem eksperymentu zostali poinformowani o jego przebiegu oraz możliwych skutkach ubocznych. Wśród metod oceny skuteczności warto zwrócić uwagę na ocenę ilościową prezentującą procentowy wzrost grubości i długości rzęs po określonym czasie regularnej aplikacji. Produkt do badań należy dostarczyć w opakowaniu docelowym w formie cienkiego aplikatora do aplikacji produktu na górnej linii rzęs. Monitoring skuteczności obejmuje dwa punkty oceny:

• ocenę wizualną z użyciem kamery diagnostycznej, gdzie wynikiem badania jest zdjęcie prezentujące ocenę skuteczności przed i po X czasie stosowania produktu (zdjęcie 1),
• pomiar ilościowy długości rzęs – pomiar metryczny wykonywany przed i po X czasie stosowania produktu (zdjęcie 2).

Ze względu na ryzyko kontaktu z okiem nieodzownym elementem oceny skuteczności jest ocena oftalmologiczna, tj. badanie pod nadzorem okulisty. Ocena tolerancji skórnej i w kontakcie z okiem wykonana przez lekarza OKULISTĘ ma na celu potwierdzenie, że badany produkt nie powoduje łzawienia, podrażnienia powiek, podrażnienia spojówek powiekowych, podrażnienia spojówek gałkowych oraz nieprawidłowości gałkowych w wyniku długoterminowej, powtarzanej aplikacji przy zastosowaniu produktu zgodnie z przeznaczeniem i deklarowanym sposobem użycia.

Możliwość wywoływania skutków przy bardzo niskim stężeniu i zamierzonego stosowania w pobliżu oka wskazano w opinii SCCS jako aspekt budzący obawy dotyczące bezpieczeństwa analogów prostaglandyn stosowanych w kosmetyce. Wnikliwa analiza opublikowanej w lutym 2022 r. opinii Komitetu Naukowego SCCS (Scientific Committee on Consumer Safety) OPINION on Prostaglandins and prostaglandin-analogues used in cosmetic products (SCCS/1635/21 Final version) wskazuje na bezsprzeczny fakt, że konieczne są dalsze badania celem ustalenia, czy składniki te mogą być bezpiecznie stosowane w kosmetykach. Aktualne badania toksykologiczne na zwierzętach potwierdzają wyraźny miejscowy efekt niepożądany oraz silne działanie obniżające ciśnienie w gałce ocznej przy bezpośredniej aplikacji do oka.

Do oceny toksykologicznej alternatywnie zastosowano narzędzia in silico przy użyciu modeli QSAR i podejścia przekrojowego, które mogą w pełni wiarygodnie zastępować standardowe badania toksykologiczne w obliczu braku danych z metod badawczych in vivo. Badania obejmowały działanie uczulające na skórę, rakotwórczość i mutagenność toksyczność reprodukcyjną. Zastosowane systemy in silico obejmowały metody oparte na QSAR (VEGA QSAR i US EPA-TEST) oraz podejście przekrojowe (TOXREAD). Wszystkie te punkty końcowe mają kluczowe znaczenie dla oceny bezpieczeństwa substancji przeznaczonej do stosowania w produktach kosmetycznych.

Analogi prostaglandyn to cenne składniki kosmetyków o udowodnionym działaniu. Posiadają zarówno zwolenników, jak i przeciwników, a ich zastosowanie jako składnik kosmetyków budzi szereg kontrowersji. Obok wiarygodnych metod badawczych, które w sposób obiektywny wskazują na niewątpliwy efekt działania stymulującego wzrost rzęs, warto zwrócić uwagę na ocenę tolerancji w kontakcie z okiem nie tylko w aspekcie skuteczności, ale również bezpieczeństwa stosowania produktu. Wiarygodna i rzetelna ocena bezpieczeństwa wymaga dostarczenia danych eksperymentalnych dotyczących tych punktów końcowych, aby wykluczyć potencjalne niekorzystne skutki dla zdrowia konsumentów wynikające ze stosowania w wyrobie gotowym.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 2/2022