Produkcja sebum jako ważna funkcja skóry

Gruczoł łojowy jest narządem zewnątrzwydzielniczym składającym się głównie z sebocytów, których największe zagęszczenie obserwuje się na skórze głowy, twarzy, górnej części klatki piersiowej i plecach. Gruczoły łojowe rozwijają się wraz z mieszkami włosowymi w skórze środkowej z ujściem opróżniającym się do kanału mieszkowego, który z kolei otwiera się na powierzchnię skóry. Chociaż liczba gruczołów łojowych pozostaje taka sama w czasie, ich rozmiar wzrasta wraz z wiekiem. Sama aktywność gruczołów łojowych początkowo wzrasta po urodzeniu i ponownie osiąga szczyt w początkowym okresie dojrzewania, a następnie w okresie dojrzewania ze względu na stymulujące działanie produkowanych hormonów płciowych, głównie androgenów. W skrócie: produkcja sebum pozostaje względnie stabilna od końca okresu dojrzewania do połowy dorosłości, a następnie spada w późniejszym okresie życia.

Gruczoły łojowe składają się z niezróżnicowanych, różnicujących się i dojrzałych sebocytów. Różnicujące się sebocyty syntetyzują i gromadzą sebum. Proces proliferacji sebocytów i produkcji sebum regulowany jest poprzez kilka szlaków sygnalizacji komórkowej obejmujących:

• androgeny,
• ligandy receptora aktywatora proliferatora peroksysomów (PPAR),
• ligandy receptora wątroby-X,
• retinoidy i witaminę D.

Dojrzałe sebocyty ulegają zaprogramowanej śmierci komórkowej, co skutkuje ich rozpadem i uwolnieniem łoju do kanału pęcherzykowego. Jest to forma wydzielania holokrynowego. Żywotność sebocytów wynosi ok. 21-25 dni w tkance ludzkiej od początku podziału komórkowego do punktu rozpadu i wydzielania. Podczas tego procesu łój uwalniany jest na powierzchnię skóry.

Skład sebum

Sebum jest niezwykle specyficzną mieszaniną, wytworem gruczołów łojowych a także elementem płaszcza hydrolipidowego skóry. Sebum to mieszanina wielu, wbrew pozorom niezwykle cennych składników. Choć z kosmetycznego punktu widzenia sebum, a szczególnie jego nadprodukcja jest zjawiskiem niepożądanym, eliminowanym, to mimo wszystko jest ono niezwykle potrzebne naszej skórze. Wśród głównych składników ludzkiego łoju z uwzględnieniem ich udziału procentowego w masie łoju należy wymienić:

• trójglicerydy,
• diglicerydy i wolne kwasy tłuszczowe (57,5%)
•  estry wosków (26%)
•  skwalen (12%), uczestniczy w antyoksydacyjnym systemie obronnym skóry poprzez tłumienie utlenionych wolnych rodników, odgrywa ważną rolę nie tylko w działaniach przeciwzapalnych, ale także w rozwoju trądziku
• cholesterole (1,5%).

Sebum (potocznie nazywane łojem skórnym) przyjmuje formę oleistej substancji, która wydzielana jest przez gruczoły łojowe na powierzchnię skóry w celu zapewnienia jej homeostazy, nawilżenia, termoregulacji i ochrony przed czynnikami zewnętrznymi. Po uwolnieniu na powierzchnię skóry, ludzkie sebum odgrywa ważną rolę w zatrzymywaniu wody w naskórku, obronie przeciwdrobnoustrojowej i wrodzonych reakcjach immunologicznych. Sebum może przenikać do skóry właściwej w celu modulowania funkcji keratynocytów i komórek odpornościowych, z kolei niektóre kwasy tłuszczowe w łoju mogą stymulować reakcje przeciwbakteryjne (np. lipidy łoju, w tym kwas oleinowy i skwalen, mogą zwiększać aktywność fagocytarną makrofagów wobec C. acnes). Sebum bierze też udział  w procesie ochrony skóry przed czynnikami zewnętrznymi, takimi jak promienie UV, a jednocześnie zapobiega utracie wody i ułatwia transport przeciwutleniaczy (np. witaminy E) na powierzchnię skóry. Niektóre lipidy obecne w składzie łoju mają działanie komedogenne, a same zmiany w składzie łoju (w tym podwyższenie poziomu określonych kwasów tłuszczowych) przyczyniają się do patogenezy drobnoustrojami chorobotwórczymi m.in. tymi, które wywołują trądzik. Regionalne różnice w produkcji sebum na twarzy, w połączeniu z charakterystyką pacjenta (w tym płcią i wiekiem), pomagają zilustrować związek między zmianami składu/jakości sebum a powstawaniem zmian wywołanych bakteriami odpowiedzialnymi za trądzik (m.in. Acne Vulgaris).

Sebum w badaniach

Analiza wydzielania sebum jest niezwykle popularnym badaniem aparaturowym dedykowanym do produktów kosmetycznych z deklaracją „matowienia skóry” lub też „regulowania pracy gruczołów łojowych”. Badanie tego typu pozwala na określenie zmian w czasie (w produkcji sebum) lub też na potwierdzenie jednorazowego działania redukującego sebum (np. w przypadku produktów typu pudry do twarzy, bibułki matujące itp.). Bez względu jednak na deklaracje kosmetyczne, ocena wydzielania sebum oparta jest na badaniu aparaturowym skóry z wykorzystaniem sebumetru. Pomiar możliwy jest do przeprowadzenia na skórze, włosach i skórze głowy. W zależności od modelu stosowanego sebumetru, wynik podawany jest w postaci liczbowej lub fotograficznej i liczbowej i opiera się na pomiarze aktywności gruczołów łojowych w określonym polu pomiarowym, z kolei sam pomiar opiera się na analizie powierzchni zaabsorbowanego sebum. Do analizy sebum pobierane jest na specjalny nośnik w postaci pasków do analizy sebum. Standardowo wyniki analizowane są w strefie T, ponieważ charakteryzuje się ona największą aktywności gruczołów łojowych. W badaniach najlepsze efekty stosowania produktów dedykowanych do skóry tłustej/przetłuszczającej się (czyli tej z nadprodukcją sebum) obserwuje się po dłuższym okresie stosowania/testowania produktu kosmetycznego. Zaleca się nawet 12 tygodniową aplikację produktu, by osiągnąć pożądane efekty.

Dlaczego skóra potrzebuje sebum?

To właśnie dzięki sebum nasz naskórek bardzo dobrze reaguje na zmiany temperatury, a dodatkowo jest on zabezpieczony przed chorobami, zachowując prawidłowe funkcje ochronne. W wielu przeprowadzonych badaniach wykazano, że ścisła regulacja sebum jest niezwykle ważna dla ochrony skóry, zaś brak równowagi może mieć szkodliwe konsekwencje. Powszechnie znane jest, że nadprodukcja sebum może prowadzić do trądziku oraz rozwoju innych chorób skóry, ale też niewystarczająca produkcja i wydzielanie sebum mogą skutkować pojawieniem się szorstkiej, suchej i popękanej skóry.

Najwięcej sebum produkowane jest na twarzy, plecach i klatce piersiowej. Na twarzy znajduje się bardzo dużo gruczołów łojowych i z tego też względu to właśnie tu produkuje się najwięcej sebum (szczególnie w tzw. strefie T, czyli na czole, nosie oraz policzkach). Sebum jest wydzielane do mieszka włosowego, a stamtąd przedostaje się na powierzchnię skóry. Najmniej znajdziemy go na kolanach i przedramionach. Co ciekawe, sebum w ogóle nie jest identyfikowane na wewnętrznej powierzchni dłoni i stóp. Uważa się, że synteza i wydalanie mieszaniny jaką jest sebum trwa około 1 tygodnia, a różne poziomy sebum są ściśle skorelowane z okresami rozwojowymi w życiu, w tym przede wszystkim z okresem dojrzewania. To właśnie wtedy przez niską zawartość estrogenów oraz duże stężenie progesteronu produkcja sebum zwiększa się. Aczkolwiek należy wspomnieć, że wpływ na nadmierną aktywność gruczołów łojowych mają także inne czynniki, w tym np.  nieodpowiednia dieta (szczególnie ta uboga w wit. A, B2 oraz B6).

Główne funkcje sebum:

• ochrona skóry przed wysuszaniem,
• chroni przed działaniem czynników zewnętrznych (np. pogodowych),
• tworzy warstwę ochronną,
• wykazuje działanie antyoksydacyjne i antybakteryjne,
• ochroni przed utratą elastyczności i jędrności skóry,
• odpowiada za utrzymywanie właściwego poziomu pH skóry.