(Ponad)czasowa pielęgnacja. Czy kosmetyki mogą zatrzymać czas?

Dlaczego skóra się starzeje?

Starzenie to proces ciągły. Zaczyna się z chwilą narodzin, a jego intensywność wzrasta po ok. 25 roku życia. Z upływem czasu spada aktywność komórek macierzystych i zmniejsza się tempo odnowy komórek. Organizm traci zdolność do samoregeneracji i nagromadzone uszkodzenia nie mogą już zostać naprawione. W komórkach zaczynają przeważać procesy destrukcyjne. Proces starzenia prowadzi do zmniejszenia liczby i rozmiaru fibroblastów, co przekłada się na zmniejszenie syntezy kolagenu. Dodatkowo kwas hialuronowy odpowiedzialny za nawilżenie skóry ulega degradacji. Oznaki starzenia stają się bardziej widoczne. Naturalny proces starzenia to wynik działania czynników wewnętrznych, jest to tzw. starzenie endogenne. Wśród wewnętrznych determinantów starzenia należy wymienić m.in. czynniki genetyczne, zmiany hormonalne, nadmierne wytwarzanie reaktywnych form tlenu (tzw. stres oksydacyjny), choroby i stany zapalne, a także nieodpowiednia dieta prowadząca do niedoborów niezbędnych składników odżywczych. Proces starzenia mogą przyspieszyć czynniki zewnętrzne, na które organizm ludzki narażony jest każdego dnia, jest to tzw. starzenie egzogenne. Są to m.in. zanieczyszczone powietrze, promieniowanie podczerwone i UV (naturalne oraz ze sztucznych źródeł), a także palenie tytoniu [1]. Dla wewnętrznych i zewnętrznych czynników starzenia wspólnym mianownikiem są wolne rodniki tlenowe, które powstają w wyniku stresu oksydacyjnego. Uszkadzają one strukturę DNA jądra komórkowego, a w konsekwencji produkcję nowych włókien podporowych skóry, uwidaczniając cechy charakterystyczne dla skóry starzejącej się.

Charakterystyka skóry dojrzałej

Po 25. roku życia produkcja białek kolagenu i elastyny, które są „rusztowaniem” dla skóry, spada, a na jej powierzchni zaczynają pojawiać się pierwsze zmarszczki. Skóra traci jędrność i elastyczność. Staje się szara. Jako pierwsze wizualnie starzeją się szyja, dekolt, twarz oraz część grzbietowa powierzchni dłoni i przedramion. Skóra na pozostałej części ciała dłużej utrzymuje młody wygląd. Wynika to z tego, że na szyi i twarzy jest ona cieńsza, ma cieńszą warstwę tłuszczową oraz mniejszą ilość kolagenu i elastyny.

            Zmarszczki mogą mieć różne kształty i głębokość. Cienka okolica oczu z upływem lat pokrywa się tzw. kurzymi łapkami. Są to zmarszczki powierzchniowe, których głębokość nie przekracza 0,05 mm. Ten typ zmarszczek jest charakterystyczny również dla delikatnej skóry wokół ust. Drobne zmarszczki wokół ust, tzw. zmarszczki palacza, spotęgowane ciągłą pracą mięśnia okrężnego ust szybko pogłębiają się i ulegają utrwaleniu. Poziome lub pionowe bruzdy na czole, między nosem a wargami, na policzkach oraz szyi to zmarszczki głębokie o głębokości powyżej 0,05 mm. Z wiekiem policzki i kąciki ust zaczynają opadać, a owal twarzy staje się mniej wyraźny. W wyniku działania grawitacji zmienia się dystrybucja podskórnej tkanki tłuszczowej. Zmniejsza się także zawartość podściółki tłuszczowej. Starzejąca się skóra staje się sucha, ponieważ z wiekiem zmniejsza się zawartość kwasu hialuronowego w skórze, a praca gruczołów łojowych jest wolniejsza. Analiza chemiczna składu warstwy rogowej wykazuje spadek zawartości ceramidów i steroli, składników budulcowych cementu komórkowego, który przestaje spełniać rolę spoiwa dla komórek naskórka, co powoduje zwiększenie przeznaskórkowej utraty wody. Na skórze pojawiają się przebarwienia. Są to zmiany pigmentacyjne, tzw. plamy starcze, plamy soczewicowate wynikające z zaburzonego procesu melanogenezy. Nie bez znaczenia na pojawienie się tych plam ma wcześniejsza długoletnia ekspozycja na słońce.

Różnica w budowie skóry młodej i dojrzałej

Skóra dojrzała wykazuje zmiany w każdej warstwie budującej skórę. W naskórku następuje spowolnienie procesów biologicznych, w tym procesów regeneracji. Warstwy ziarnista i kolczysta zanikają, a naskórek staje się cienki. Podziały komórkowe w warstwie podstawnej ulegają spowolnieniu. Wcześniej pofałdowana granica skórno-naskórkowa ulega z wiekiem spłaszczeniu [2]. Zaburzeniu ulega także wytwarzanie NMF (ang. Natural Moisturizing Factor) i lipidów cementu międzykomórkowego. Skóra traci wodę (wzrasta TEWL, ang. Transepidermal Water Loss), staje się sucha i szorstka.

Czynniki przeciwstarzeniowe i walka z nimi

Skóra jako największy organ ludzkiego ciała wystawiana jest codziennie na działanie czynników zewnętrznych. Oznacza to, że każdego dnia narażona jest na atak wolnych rodników, a dokładnie na atak reaktywnych form tlenu (ang. Reactive Oxygen Species, ROS). Reaktywne formy tlenu to cząstki, które posiadają w swojej strukturze atom tlenu z niesparowanym elektronem. ROS powstają w komórkach jako następstwo stresu oksydacyjnego. Ich produkcja jest aktywowana przez czynniki wewnętrzne (m.in. zmiany hormonalne, stany zapalne) i zewnętrzne (m.in. brak snu, nieodpowiednia dieta, promieniowanie UV). Reaktywne formy tlenu jako cząstki bardzo aktywne chemicznie niszczą struktury tkanek, przez co przyspieszają procesy starzenia. Walka z nimi powinna zatem uwzględniać prowadzenie zdrowego trybu życia i przestrzeganie zbilansowanej diety bogatej w antyoksydanty, czyli substancje, które hamują negatywny wpływ reaktywnych form tlenu na organizm ludzki.

Te elementy pozwolą ograniczyć powstawanie ROS i mogą pomóc odsunąć w czasie pojawienie się oznak starzenia. Nie bez znaczenia jest stosowanie odpowiednio dobranych do potrzeb skóry produktów kosmetycznych.

Składniki i formy fizykochemiczne skóry dojrzałej

Do najpopularniejszych i zarazem najczęściej stosowanych w produktach przeciwzmarszczkowych składników należą witaminy znane z właściwości antyoksydacyjnych, np. witamina C (INCI: Ascorbic Acid) i jej pochodne. Chronią one skórę przed negatywnymi skutkami działania promieni słonecznych, działając jako filtr UVA i UVB. Delikatnie złuszczają naskórek, dzięki czemu wyrównują koloryt skóry, redukują przebarwienia i plamy. Witamina C pomaga wygładzić drobne linie i zmarszczki. Pochodne witaminy C (INCI: Ascorbyl Palmitate, Ascorbyl Glucoside) mają zdolność przenikania przez naskórek, gdzie stymulują syntezę kolagenu oraz hamują proces degradacji włókien kolagenowych.

            Producenci kosmetyków do skóry dojrzałej chętnie sięgają również po witaminę A. Substancja ta należy to tzw. retinoidów. Witamina A posiada właściwości keratolityczne – złuszczając naskórek, wspomaga proces regeneracji skóry. Podobnie jak witamina C redukuje przebarwienia, drobne linie i zmarszczki. Retinoidy jako składniki antyoksydacyjne chronią przed szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu prowadzących do starzenia się skóry. Na etykiecie produktów kosmetycznych retinoidy występują pod różnymi nazwami INCI, np. Retinyl Palmitate.

            Kolejną witaminą, którą konsument może znaleźć w kosmetykach przeciwzmarszczkowych, jest witamina E w czystej postaci (INCI: Tocopherol) lub pochodnej (INCI: Tocopheryl Acetate, Tocopheryl Nicotinate). Podobnie jak witamina C i A posiada właściwości antyoksydacyjne. Wzmacnia barierą skórną poprzez hamowanie utleniania lipidów w naskórku i skórze właściwej. Dodatkowo witamina E ma zdolność wbudowywania się w struktury lipidowe błon komórkowych zewnętrznej warstwy skóry. Te cechy pozwalają utrzymać nawilżenie skóry i zachować młody wygląd na dłużej. Witamina E wzmacnia działanie witaminy C, dlatego konsumenci szukający skutecznej pielęgnacji przeciwzmarszczkowej powinni szukać produktu, który zawieraj te dwa składniki.

            Witamina PP (INCI: Niacinamide) stymuluje syntezę kolagenu, poprawiając elastyczność skóry. Wzmacnia warstwę ochronną skóry i tym samym ogranicza odparowanie wody z jej powierzchni oraz przeciwdziała wysuszeniu skóry.

            Kwas hialuronowy i jego pochodne to przykład substancji pożądanych przez konsumentów ze skórą dojrzałą. W nomenklaturze INCI kryją się pod nazwą, np. Hyaluronic Acid, Sodium Hyaluronate. Wiążą wodę w naskórku, co chroni naskórek przed wysuszeniem. Należy podkreślić, że już samo nawilżanie może poprawić wygląd skóry. Kosmetyki nawilżające nie zapobiegają powstawaniu zmarszczek, ale zatrzymują wodę w skórze, tymczasowo maskując drobne linie i zmarszczki. Nawilżona skóra staje się napięta i gładka. Zmarszczki dehydratacyjne będące wynikiem odwodnienia są mniej widoczne, a przy odpowiednio wysokim nawilżeniu znikają. Do grupy składników nawilżających zalicza się także gliceryna, której nie powinno zabraknąć w formułach przeciwzmarszczkowych.

            W składzie skutecznych produktów do pielęgnacji skóry dojrzałej konsument znajdzie także składniki odżywcze, takie jak oleje, które, tworząc na powierzchni skóry warstwę okluzyjną, zapobiegają ucieczce wody z naskórka. Z kolei peptydy dodane do formulacji wspomagają produkcję kolagenu, poprawiają gładkość skóry i redukują zmarszczki, a fitoestrogeny i ich pochodne, np. resweratrol, chronią komórki skóry przed wolnymi rodnikami. Przykładem składników, które wykazują pośrednie działanie przeciwzmarszczkowe, są alfahydroksykwasy i ich przedstawiciele, np. kwas glikolowy, mlekowy, cytrynowy. Delikatnie złuszczają naskórek, stymulując wzrost gładkiej i rozjaśnionej skóry. Przygotowują też skórę do przyjęcia i efektywnego działania typowych składników przeciwzmarszczkowych.

Walkę z upływającym czasem najłatwiej rozpocząć od unikania nadmiernej ekspozycji na promienie UV, które są przyczyną stresu oksydacyjnego. Badania wskazują, że 80% objawów starzenia się skóry jest wywoływane nadmierną ekspozycją na słońce [3]. Warto zatem zadbać o odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną starzejącej się skóry. Konsument ma do dyspozycji produkty przeciwsłoneczne z filtrami chemicznymi, fizycznymi lub z mieszaniną tych dwóch rodzajów filtrów. Drugi rodzaj filtrów (fizyczne) rozprasza lub odbija promienie UV. Filtry chemiczne pochłaniają je. Każdy filtr UV działa w charakterystycznym dla danej substancji promieniochronnej spektrum promieniowania. Dlatego ważne jest, aby konsument wybierał kosmetyk o szerokim spektrum ochrony, który zawiera w składzie mieszaninę filtrów z tych dwóch grup. Na etykiecie produktu kosmetycznego filtry fizyczne można znaleźć pod nazwą INCI: Titanium Dioxide i Zinc Oxide. Natomiast filtry chemiczne w nomenklaturze INCI to: Benzophenone-3, Octocrylene, 3-Benzylidene Camphor. Wymienione nazwy to tylko nieliczne przykłady substancji promieniochronnych dozwolonych do stosowania w przemyśle kosmetycznym. Pełna lista tej grupy składników dostępna jest w załączniku VI do rozporządzenia nr 1223/2009/WE [4].

Forma fizykochemiczna kosmetyku a przeciwzmarszczkowy reżim pielęgnacyjny

Różnorodność fizykochemicznych form kosmetyków przeciwzmarszczkowych dostępnych na rynku jest ważna nie tylko z technologicznego punktu widzenia, ale również z punktu widzenia ciągłości i systematyczności stosowania produktu. Konsument może wybierać między formami wodnymi w postaci żelu czy emulsji oraz formułami bez wody, za to z dużą zawartością olejów roślinnych, np. peptydów zamkniętych w specjalnych ampułkach. Ciekawą i coraz bardziej popularną formą są plastry kosmetyczne nasączone składnikami nawilżającym i przeciwzmarszczkowymi, które nakłada się na twarz i pozostawia na kilka minut. Producenci bacznie obserwują konsumentów, aby zaproponować im rozwiązania, których oczekują, czy to w postaci nowej aksamitnej konsystencji kremu, czy też całej linii przeciwzmarszczkowych produktów kosmetycznych. Jednorazowa czy okazjonalna aplikacja kosmetyku nie przyniesie pożądanych efektów deklarowanych przez producenta na opakowaniu, a konsument szybko się zniechęci. Poza składem samej formuły ważne są wygoda i przyjemność aplikacji, które stanowią podstawę zachowania reżimu pielęgnacyjnego, co w konsekwencji przekłada się na efekty stosowania kosmetyku.

Deklaracje marketingowe – co dojrzały konsument może znaleźć na opakowaniu kosmetyku? Konsumenci, wybierając kosmetyk do skóry dojrzałej, kierują się deklaracjami umieszczonymi przez producenta na opakowaniu. Ci bardziej świadomi uważnie czytają etykiety w poszukiwaniu składników o udowodnionym działaniu przeciwzmarszczkowym. Najczęściej stosowaną, ale także najbardziej oczywistą deklaracją jest sformułowanie „przeciwzmarszczkowy” dodane do nazwy produktu i formy fizykochemicznej, np. krem przeciwzmarszczkowy. Inne określenia to np. „dla skóry dojrzałej” oraz numeryczne określenie wieku konsumenta, np. „45+”, „50+”. Na tylnej lub bocznej etykiecie, a także w materiałach reklamowych w prasie i w miejscu sprzedaży konsument może uzyskać bardziej szczegółowe informacje o formule i składnikach przeciwstarzeniowych, które zostały wykorzystane do jej stworzenia. Chcąc podkreślić skuteczność kosmetyku przeciwzmarszczkowego, producenci stosują też deklaracje zawierające słowo „odmładzający” lub „widocznie odmładzający”. Ta druga wersja spotykana jest częściej, a samo słowo „widocznie” ma tu ogromne znaczenie, ponieważ odnosi się do wizualnych efektów działania kosmetyku.

            Czas płynie, a skóra starzeje się w sposób ciągły. Każdego dnia w organizmie zachodzą procesy powodujące degradację kolagenu i elastyny, zmniejszeniu ulega zawartość kwasu hialuronowego, a woda ucieka przez naskórek. Organizm jest wystawiany na działanie czynników zewnętrznych, które mogą zwiększyć tempo powstawania oksydacyjnych form tlenu i przyspieszyć pojawienie się nowych zmarszczek lub utrwalenie tych już istniejących. I chociaż konkurencja w sektorze kosmetyków przeciwzmarszczkowych jest duża, a liczba odmian słowa „przeciwzmarszczkowy” nie maleje, to firmy kosmetyczne są dalekie od składania jednoznacznych obietnic, że ich produkt cofnie czas. Bo czy kosmetyk może zahamować procesy biologiczne?

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 3/2021