Kosmetyki probiotyczne

W obecnych czasach mamy do czynienia ze starzejącym się społeczeństwem. Wzrost długości życia wymusza na producentach tworzenie linii produktów skierowanych do tej grupy wiekowej. Dlatego też stale poszukiwane są substancje o właściwościach anti-aging, które mają m.in. zapobiegać przedwczesnemu starzeniu się skóry, powodować spłycenia zmarszczek oraz pobudzać komórki do produkcji kolagenu (wzrost elastyczności i jędrności skóry).

Skóra jako największy organ stanowi podstawową barierę ciała i chroni organizm przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, m.in. środowiskiem, stresem, szybkim tempem życia, zanieczyszczeniami czy smogiem. Niezwykle istotne jest dbanie o prawidłowy mikrobiom skóry. Na skórze człowieka obecne są miliony mikroorganizmów, które różnią się w zależności od lokalizacji, co jest powiązane z ilością gruczołów potowych oraz produkcją łoju. Ogół organizmów zasiedlający różne lokalizacje na ciele charakteryzuje się obecnością zarówno mikroorganizmów o działaniu korzystnym (komensale), jak i szkodliwym (patogeny). Równowaga pomiędzy tymi grupami zapewnia nam zdrowy wygląd skóry. W przypadku zachwiania tej homeostazy zaczynają pojawiać się problemy, np. trądzik, podrażnienia czy wysuszanie skóry. Działanie takich czynników jak stres, stosowanie zbyt agresywnych środków myjących, konserwanty, nieodpowiednia dieta, przyjmowanie niektórych leków czy czynniki środowiskowe z łatwością zaburzają równowagę mikrobiologiczną. Dochodzi wtedy do nadmiernego wzrostu drobnoustrojów patogennych na skórze, m.in. Cutibacterium acne, Staphylococcus aureus, Corynebacterium minutissimum, które są odpowiedzialne za powstawanie stanów zapalnych, niedoskonałości (zmiany trądzikowe, wypryski), trądzik różowaty czy atopowe zapalenie skóry.

Mechanizm działania probiotyków

Obecnie obserwujemy wzrost liczby osób borykających się z problemami skórnymi, mających cerę wrażliwą i alergiczną. Z tych powodów firmy kosmetyczne stale poszukują nowych rozwiązań czy składników. Najnowszym trendem staje się stosowanie probiotyków oraz prebiotyków w formulacjach kosmetycznych. Ich korzystny wpływ na zdrowie człowieka od dawna opisywany jest w piśmiennictwie i głównie dotyczy właściwości prozdrowotnych w jelitach oraz stymulowania odporności. Istotne jest rozróżnianie tych dwóch form. Zgodnie z definicją FAO/WHO probiotyki to niepatogenne, żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości, wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza. Do tej grupy zaliczamy głównie bakterie z rodzaju Lactobacillus (acidophilus, lactis, casei, bulgaricus, plantarum) i Bifidobacterium (breve, longum, reuteri), które należą do bakterii kwasu mlekowego, oraz drożdże Saccharomyces i szczepy bakterii Bacillus (subtitis).

Najważniejsze cechy szczepów probiotycznych to:

• hamowanie rozwoju bakterii chorobotwórczych,
• produkcja witamin,
• stymulacja układu immunologicznego,
• wytwarzanie kwasów organicznych, aminokwasów i enzymów,
• produkcja substancji o działaniu przeciwbakteryjnym (tzw. bakteriocyny).

Z kolei prebiotyki to składniki nieprzyswajalne, wykazujące korzystny wpływ na organizm gospodarza przez selektywne stymulowanie wzrostu oraz aktywności szczepów bakterii probiotycznych zdolnych do ich fermentowania. W kosmetykach występują głównie w postaci poli- i oligosacharydów, w tym inuliny. Naturalne prebiotyki możemy spotkać w takich produktach jak płatki owsiane, karczochy, banany, czosnek czy cebula.

Prebiotyki i probiotyki są ze sobą powiązane, ponieważ rozwój szczepów bakterii uwarunkowany jest przez dostępność prebiotyków, czyli substancji odżywczych. Są one potrzebne do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju flory bakteryjnej. Dlatego wiele produktów jest wzbogacanych w składniki prebiotyczne. Synbiotyk to właśnie połączenie egzogennego probiotyku z odpowiednim prebiotykiem, który korzystnie oddziałuje na szczep probiotyczny. W 2008 roku do literatury naukowej dodano pojęcie postbiotyku, czyli substancji produkowanych przez szczepy probiotyczne. Związki te wykazują bezpośrednio lub pośrednio działania prozdrowotne. Liczne badania dowodzą, iż pozytywny wpływ na organizm ludzki mają również białka zawarte w lizatach drobnoustrojów, które można często spotkać w recepturach kosmetycznych.

Probiotyki a pozytywny wpływ na stan skóry

Dobroczynne działanie probiotyków znane jest głównie z produktów spożywczych, takich jak przetwory mleczne czy kiszonki. Kojarzymy je również z suplementami diety, przyjmowanymi jako wsparcie przy antybiotykoterapii. Natomiast coraz więcej mówi się o ich pozytywnym wpływie na stan skóry. Najnowsze odkrycia pozwalają probiotykom wkroczyć na rynek kosmetyczny, gdzie ich rola okazuje się ogromna. Na powierzchni tworzą aktywną tarczę, która zabezpiecza skórę przed szkodliwym działaniem drobnoustrojów patogennych, alergenów oraz zanieczyszczeń. Ochronne działanie przeciwdziała przedwczesnemu starzeniu się skóry oraz zwiększa jej nawilżenie i elastyczność. Probiotyki i prebiotyki stosowane w kosmetykach mają ogromny potencjał ukierunkowany nie tylko na pielęgnację. Pomagają one zwalczać liczne stany zapalne poprzez zmniejszanie nadwrażliwości oraz łagodzenie zmian związanych z trądzikiem.

Wzrost zainteresowania zastosowaniem probiotyków w przemyśle kosmetycznym owocuje coraz większą liczbą publikacji naukowych. Nowe doniesienia potwierdzają działanie ochronne probiotyków na skórę poprzez regulację immunologiczną komórek i cytokin prozapalnych. Istotna jest również wartość pH skóry, która wynosi około 4,5-5,0, co świadczy o kwaśnym odczynie. Bakterie probiotyczne pomagają w jego utrzymaniu, chroniąc przed mikroorganizmami patogennymi, którym sprzyja bardziej obojętne lub nawet zasadowe pH.

Powszechnie stosowane probiotyki to głównie żywe kultury bakterii kwasu mlekowego z rodzaju Lactobacillus. Wchodzą one w skład naturalnej flory bakteryjnej człowieka, a podczas fermentacji cukrów produkują kwas mlekowy i inne substraty.

W kosmetyce szerokie zastosowanie znalazła lewoskrętna forma kwasu mlekowego, która jest czynna biologicznie. Pozytywnie wpływa na poziom nawilżenia skóry, wykazuje właściwości antybakteryjne oraz poprawia wygląd skóry z przebarwieniami czy niedoskonałościami potrądzikowymi. Ponadto kwas mlekowy stymuluje produkcję ceramidów i odbudowę bariery ochronnej skóry.

Probiotyki w składnikach kosmetycznych

Użycie probiotyków jako składnik w kosmetykach wiąże się ze zmianą mikroflory. Szczepy probiotyczne posiadają zdolność do wytwarzania substancji o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych oraz kolonizując naszą skórę, uniemożliwiają wzrost bakteriom patogennym. Ponadto potrafią regulować stopień nawilżenia skóry, przez co przyczyniają się do poprawy cery i opóźniają procesy starzenia. Jednym słowem, najważniejsze funkcje, jakie pełnią probiotyki, to głównie rola ochronna, odżywcza oraz immunostymulująca.

Producenci kosmetyków napotykają jednak na problem techniczny z utrzymaniem stabilności i trwałości żywych szczepów probiotycznych w kosmetykach. Istnieje stała potrzeba rozwoju wiedzy na ten temat, doskonalenie technologii oraz poszukiwanie odpowiednich sposobów konserwacji takiego wyrobu. Dlatego do tej pory częściej stosuje się w recepturach prebiotyki lub lizaty komórkowe, zgodnie z podziałem:

• kosmetyki z probiotykami są to kosmetyki, które zawierają żywe bakterie probiotyczne,
• kosmetyki z prebiotykami dostarczają skórze substancje, które są źródłem pożywienia dla dobrych bakterii i stymulują ich wzrost,
• kosmetyki synbiotyczne, czyli preparaty łączące żywe kultury bakterii probiotycznych oraz prebiotyki, czyli substancje, które zapewniają im przyjazne środowisko rozwoju,
• kosmetyki z lizatami zawierają w swoim składzie martwe, rozbite komórki bakterii probiotycznych.

Kosmetyki probiotyczne dostępne na rynku

Na rynku kosmetycznym pojawiły się firmy, które żywe kultury bakterii ustabilizowały poprzez hermetyzację. W takim produkcie szczepy probiotyczne aktywują się dopiero w momencie kontaktu z wilgotną skórą. W recepturze istotne znaczenie ma również zastosowany konserwant, który może działać bójczo również na dodane żywe kultury bakteryjne. Dlatego ważne jest, jaki zostanie użyty układ konserwujący.

Na polskim rynku kosmetyki probiotyczne obejmują głównie takie produkty jak:

− płyny do higieny intymnej z bakteriami kwasu mlekowego (Lactobacillus acidophilus). Bakterie te utrzymują prawidłowe pH pochwy, nie dopuszczając do zakażeń bakteryjnych
oraz grzybiczych.
− kremy i żele myjące do twarzy z bakteriami z rodziny Lactobacillus (casei, acidophilus, plantarum i inne), które pozwalają na utrzymanie właściwej flory bakteryjnej na powierzchni skóry. Pomagają w leczeniu osób z trądzikiem i innymi zakażeniami skóry.
− balsamy i żele myjące do ciała wspomagają skórę ze zmianami atopowymi i innymi alergicznymi problemami. Łagodzą swędzenie, zmniejszają suchość skóry i przyspieszają gojenie drobnych uszkodzeń.
− szampony z probiotykami pomagają podczas kłopotów z łupieżem. Jego główną przyczyną są grzyby chorobotwórcze, które pojawiają się na skórze, gdy zaburzona jest np. równowaga bakteryjna.
− pasty do zębów z probiotykami, utrzymujące właściwy poziom mikroflory w ustach.

Powyższe preparaty skutecznie zwalczają zmiany trądzikowe i inne stany zapalne skóry. Poprzez wytwarzanie substancji antybakteryjnych oraz stymulację produkcji ceramidów wzmacniają system odpornościowy skóry, pomagają w odbudowie i utrzymaniu jej bariery ochronnej. Dzięki temu niwelują szkodliwy wpływ czynników środowiskowych, w miesiącach letnich potrafią chronić naskórek przed działaniem promieni słonecznych oraz łagodzić skutki oparzeń słonecznych. Minimalizują oksydacyjny stres komórek wywoływany przez wszechobecne wolne rodniki oraz przywracają prawidłowy poziom pH skóry, dzięki czemu można im przypisać efektywną profilaktykę przeciwstarzeniową. Kosmetyki zawierające prei probiotyki polecane są również po zabiegach złuszczających lub z użyciem lasera, ponieważ sprzyjają szybszej regeneracji skóry. Ponadto uelastyczniają oraz przyczyniają się do zmiękczania skóry niezależnie od jej typu. Jak widać, korzyści wynikających z obecności preparatów probiotycznych jest wiele. Nic dziwnego, że producenci kosmetyków stale poszukują nowych rozwiązań oraz możliwości ich zastosowania. Dziedzina ta ciągle się rozwija i w najbliższych latach będzie stanowić ważny segment w pielęgnacji skóry.

Bibliografia

1. Bouilly-Gauthier D, Jeannes C, Maubert Y i wsp. Clinical evidence of benefits of a dietary supplement containing probiotic and carotenoids on ultravioletinduced skin damage. Br J Dermatol 2010; 163:536-43.
2. Brodmann T, Endo A, Gueimonde M, Vinderola G, Kneifel W, de Vos WM, Salminen S, Gómez-Gallego C. Safety of Novel Microbes for Human Consumption: Practical Examples of Assessment in the European Union. Front Microbiol 2017, 8: 1725.
3. Klaunig JE, Kamendulis LM, Hocevar BA. Oxidative stress and oxidative damage in carcinogenesis. Toxicol Pathol 2010; 38:96-109.
4. Kondycja mikrobiomu a piękna skóra. LNE, 123,2/2019:106-109.
5. Lee D, Huh C, Ra J i wsp. Clinical evidence of effects of Lactobacillus plantarum HY7714 on skin aging: A randomized, double blind, placebo-controlled study. J Microbiol Biotechnol 2015; 25(12):2160-8.
6. Markowiak P, Śliżewska K. Effects of Probiotics, Prebiotics, and Synbiotics on Human Health. Nutrients 2017, 9(9): 1021.
7. Report of a Joint FAO/WHO Working Group on Drafting Guidelines for the Evaluation of Probiotics in Food; London, Ontario, Canada, 30 kwietnia – 1 maja 2002.

Dr n. med. Diana Kurkowska
Kierownik ds. badań i rozwoju, Bioteam

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 2/2020