Kosmetyczny potencjał wąkroty azjatyckiej (Centella asiatica L. Urban)

Jest coraz bardziej popularnym i coraz częściej wybieranym naturalnym surowcem, który korzystnie wpływa nie tylko na skórę, ale również na cały organizm. Nie ma w tym nic dziwnego, bowiem substancje pochodzenia roślinnego stanowią w dzisiejszych czasach niemalże fundament przemysłu kosmetycznego i dermatologicznego, a szereg właściwości wąkroty azjatyckiej stymuluje produkcję coraz to nowszych kosmetyków. Od wielu lat prowadzone są intensywne badania naukowe nad aktywnością biologiczną substancji odpowiedzialnych za właściwości tej rośliny (m.in. azjatykozyd, madekasozyd, kwas azjatykowy i kwas madekasowy). O stale rosnącym zainteresowaniu wielokierunkowymi właściwościami biologicznymi wąkroty azjatyckiej i potencjalnymi obszarami jej zastosowania świadczą liczne doniesienia naukowe w postaci publikacji, których liczba od 2000 roku stale wzrasta (rys. 1 i rys. 2).

Ogólna charakterystyka wąkroty azjatyckiej

Historia

Wąkrota azjatycka, znana również jako wąkrota indyjska, jest rośliną leczniczą, wykorzystywaną w tradycyjnej medycynie krajów azjatyckich już od ponad 3 tysięcy lat. Zapiski o niej znajdują się w najstarszych księgach medycyny ajurwedyjskiej oraz starożytnej Tradycyjnej Medycynie Chińskiej (ang. Traditional Chinese Medicine, TCM). Uprawiana jest na międzyzwrotnikowych i podzwrotnikowych terenach Azji, które rozciągają się od wschodu na południe. Rośnie w Australii, Afryce Południowej, a także na Madagaskarze oraz wybranych obszarach Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej (rys. 3)1.

Według legendy wąkrota azjatycka (WA) wyleczyła rany tygrysa bengalskiego, który regularnie tarzał się w jej liściach. Ze względu na popularność przytoczonej legendy, roślinę zwyczajowo określa się mianem „tygrysiej trawy” (ang. Tiger grass). Hindusi, opierając się na własnych obserwacjach i doświadczeniu, stosowali WA do leczenia skóry, w tym trudno gojących się ran i opuchlizny. Łagodziła objawy chorób, takich jak trąd, toczeń, łuszczyca, trądzik pospolity czy egzema. Dzięki właściwościom regeneracyjnym i odmładzającym chętnie stosowano ją do codziennej pielęgnacji ciała. Gotu kola, bo tak nazywana była przez staroindyjskie plemiona, do tej pory jest uznawana za roślinę młodości i długowieczności. W zbiorach medycyny ludowej przypisuje się jej właściwości przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwwirusowe oraz antydepresyjne1,2. W późniejszym okresie WA sukcesywnie zdobywała uznanie również w krajach europejskich. W XIX w. zarówno roślinę, jak i jej ekstrakt włączono do urzędowego spisu leków w Indiach jako specyfik skuteczny w terapii schorzeń dermatologicznych, a z biegiem lat do Farmakopei Chińskiej, Ziołowej Farmakopei Brytyjskiej, Farmakopei Europejskiej, Francuskiej i wielu innych. W latach 40. XX w. po raz pierwszy wyizolowano azjatykozyd – ważny składnik WA, wykazujący dużą skuteczność terapeutyczną. Wówczas przeprowadzono także pierwsze badania kliniczne1,3.

Morfologia i agrobotanika

Wąkrota azjatycka należy do rodziny roślin selerowatych Apiaceae (Umbellifere) oraz rodzaju Centella, który obejmuje 50 gatunków, a najbardziej rozpowszechnionym jest Centella asiatica4. Jest płożącą, liściastą byliną o aromacie tytoniu oraz gorzkim, ziemistym, mało wyrazistym smaku. Osiąga wysokość od 5 do 20 cm. Posiada długą, smukłą łodygę z ukorzenionymi węzłami i międzywęźlami, z których bujnie wyrastają zielono-żółte, jadalne liście. W okresie letnim na baldachokształtnych kwiatostanach pojawiają się filigranowe, bezszypułkowe kwiaty o barwie białej, bladoróżowej po ciemnoczerwoną. Owoce tej pnącej rośliny przypominają jagody (fot. 1). Rośnie obficie w zacienionych miejscach o dużej wilgotności, tworząc skupiska przypominające gęsty, zielony dywan. Lubi gleby bogate w próchnicę, gliniaste i piaszczyste. Można ją także spotkać na skalistych, słonecznych wzniesieniach. Jako surowiec wykorzystuje się praktycznie całą roślinę: kwiaty, korzenie, strąki z nasionami, a zwłaszcza liście i łodygi1,5,6.

 

Substancje aktywne

Dominującymi substancjami aktywnymi, odpowiedzialnymi za wielokierunkowe działanie biologiczne WA są pentacykliczne triterpenoidy typu ursanu i oleanu, a zwłaszcza kwasy tri terpenowe i ich pochodne. Najbardziej znanymi są azjatykozyd, madekasozyd, kwas azjatykowy i kwas madekasowy (rys. 4)7. Kwas terminolowy i azjatykozyd B występują w każdej frakcji triterpenowej, jednak ich znaczenie biologiczne nie jest tak wysokie jak w przypadku triterpenoidów typu ursanu (rys. 5)7. Wąkrota azjatycka dostarcza także witamin (A, C, grupa wit. B) i składników mineralnych, takich jak makro‑ i mikroelementy (m.in. potas, wapń, sód), niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wpływ na aktywność ekstraktu mają także flawonoidy, olejki eteryczne i karotenoidy, takie jak luteina oraz β-karoten (tab. 1)5.

Badania przeprowadzone na próbkach materiału roślinnego (WA), pochodzącego z różnych obszarów, wykazały, że różnią się one pod względem zawartości poszczególnych substancji aktywnych, a nawet całej frakcji triterpenowej. Wynika to z faktu, że poszczególne ekotypy wytwarzają odmienne metabolity wtórne, w zależności od terenów, na jakich są uprawiane (tab. 2). Ponadto zawartość triterpenoidów zależy od stadium rozwoju rośliny, a warunkiem wykorzystania surowca jest zawartość triterpenowych komponentów na poziomie min. 6%3,6.

 

 

Popularne ekstrakty otrzymywane z wąkroty azjatyckiej to TECA (Titrated Extract of Centella Asiatica), TTFCA (Total Triterpenoid Fraction of Centella Asiatica) oraz TTF (Total Triterpenic Fraction). TECA i TTFCA to surowce składające się z azjatykozydu, kwasu azjatykowego i kwasu madekasowego w proporcji odpowiednio 40% : 30% : 30%. Natomiast TTF zawiera 40% azjatykozydu oraz 60% mieszaniny kwasów azjatykowego i madekasowego bez oznaczenia ich proporcji. Zgodnie z raportem Europejskiej Agencji Leków z 2010 r. TECA jest wysoko oczyszczonym, frakcjonowanym ekstraktem etanolowym, wzbogaconym o frakcje triterpenowe. Oznacza to, że nie jest wyciągiem pozyskanym bezpośrednio z rośliny, lecz modyfikacją odpowiedniej ilości azjatykozydu i kwasów triterpenowych. Z tego względu, pomimo potwierdzonego naukowo, skutecznego i bezpiecznego działania farmakologicznego, TECA nie może być zajerestrowany jako preparat ziołowy w lekospisie produktów ziołowych9.

Aktywność farmakologiczna i dermatologiczna

Wielokierunkowe działanie terapeutyczne ekstraktów z WA świadczy o zawartej w roślinie sporej ilości substancji biologicznie aktywnych. Badania in vitro i in vivo dowodzą, że za cenne właściwości, m.in. antybakteryjne, przeciwzapalne i przeciwlękowe, odpowiedzialny jest azjatykozyd. Wspomaga on leczenie głębokich, trudno gojących się ran i oparzeń oraz przyspiesza proces bliznowacenia. Madekasozyd łagodzi i redukuje zaczerwienienia oraz podrażnienia skóry. W celu obniżenia zbyt wysokiego ciśnienia żylnego i tętniczego pomocny będzie centellozyd i jego pochodne. Dalsze pochodne oleanu i uranu również wpływają pozytywnie na organizm, bowiem związki, takie jak braminozyd, bramozyd, kwasy braminowy i izobrahmowy oraz całe frakcje triterpenowe, działają na ośrodkowy układ nerwowy uspokajająco i przeciwdepresyjnie, minimalizując objawy zaburzeń psychicznych6. Aktywność biologiczna polifenoli, w tym flawonoidów, w dużym stopniu wspomaga działanie wyciągów z wąkroty azjatyckiej ze względu na silne właściwości przeciwrodnikowe i przeciwutleniające. Te drugie posiadają także karotenoidy. We wspomaganiu leczenia biorą również udział olejki eteryczne o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych.

Właściwości farmakologiczne ekstraktu z WA przedstawiono na rys. 6. W literaturze naukowej najwięcej uwagi poświęca się aktywności WA wobec problemów dermatologicznych i neurologicznych. Niejednokrotnie badania w tym zakresie z powodzeniem skierowano do etapu badań klinicznych.

Potwierdzone badaniami skuteczne działanie terapeutyczne wąkroty azjatyckiej przyczyniło się do jej rozpowszechnienia w dermatologii i kosmetologii. Preparaty zawierające wyciągi z WA, przyczyniając się do produkcji kolagenu i elastyny, wygładzają zmarszczki, zapobiegają powstawaniu nowych, przeciwdziałają pojawianiu się rozstępów, a także redukują blizny. Zawarte w roślinie bioaktywne składniki uniemożliwiają nadmierne gromadzenie się tłuszczu w komórkach. Wykazują więc właściwości antycellulitowe, poprawiają elastyczność skóry, a tym samym powodują zmniejszenie obwodów poszczególnych partii ciała, co daje efekt wyszczuplający i ujędrniający. Pobudzając obwodowe krążenie, ekstrakt z WA wzmacnia włosy, przyspiesza ich porost oraz hamuje ich wypadanie. Ostatnim ważnym aspektem są właściwości przeciwrodnikowe i przeciwutleniające, które wpływają na opóźnienie procesu starzenia skóry3,6,8. Badania kliniczne dowodzą, że ekstrakty pozyskane z wąkroty azjatyckiej mogą znaleźć zastosowanie w preparatach antycellulitowych, zapobiegających lub redukujących rozstępy, przywracających jędrność skóry i odmładzających. Mogą być również stosowane w pielęgnacji skóry wrażliwej, suchej, a także naczynkowej i problematycznej (tab. 3)3,10.

Dodatkowo składniki WA wzmacniają odporność, oddziałują na funkcje ośrodkowego układu nerwowego poprzez poprawę krążenia mózgowo-obwodowego. Wpływają na poprawę jakości snu, kojarzenia, pamięci i uczenia się oraz podwyższenie sprawności mózgu. Zaobserwowano działanie lecznicze w chorobach układu pokarmowego, m.in. wrzodów żołądka, dwunastnicy czy zapalenie jelita grubego, oraz pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy (m.in obniżanie nadciśnienia tętniczego, zmniejszanie objawów niewydolności żylnej w kończynach dolnych). Badania przedkliniczne oraz kliniczne wskazują na duży potencjał WA w leczeniu chorób, takich jak cukrzyca oraz otyłość11,12.

Zastosowanie wąkroty azjatyckiej w kosmetologii

W ostatnich latach obserwuje się wzrost świadomej pielęgnacji skóry. Konsumenci coraz częsciej wybierają produkty zawierające składniki pochodzenia naturalnego. Rośnie popularność pielęgnacji koreańskiej, której fundamentem są ekstrakty roślinne. Wąkrota azjatycka jest jedną z ciekawszych roślin, która często występuje w kosmetykach. W publikacjach sprzed ok. 20 lat widnieje zaledwie kilkanaście przykładów preparatów, których składnikiem jest ekstrakt z dalekowschodniej rośliny. Dziś lista kosmetyków do twarzy, ciała i włosów, a także maści dermatologicznych bazujących na wyciągach z wąkroty azjatyckiej praktycznie się nie kończy. Wśród ofert fi rm kosmetycznych z całego świata znaleźć można praktycznie wszystkie rodzaje kosmetyków, wśród nich głównie te do pielęgnacji twarzy (toniki, żele i pianki do mycia, płyny micelarne, kremy), a także balsamy do ciała, szampony i odżywki do włosów czy regenerujące skórę oraz gojące rany kremy i maści.

W produkcji kosmetyków zastosowanie znajdują głównie ekstrakty alkoholowe i wodne w formie sproszkowanej, otrzymywane w wyniku całkowitego odparowania rozpuszczalnika użytego do ekstrakcji. Popularne są również ekstrakty wodne, zawierające dodatkowo glikol propylenowy8. Według nomenklatury INCI ekstrakty z WA i wyizolowane z nich substancje aktywne występują w preparatach kosmetycznych pod nazwami:

• Centella Asiatica (Gotu Kola) Extract,

• Centella Asiatica Leaf Extract,

• Centella Asiatica Flower/Steam/Leaf Extract,

• Centella Asiatica Leaf Water,

• Asiaticoside,

• Asiatic Acid,

• Madecassoside,

• Madecassic Acid.

Zalecane stężenie ekstraktu w kosmetykach, w zależności od miejsca stosowania produktu (włosy, skóra pod oczami, twarz, ciało) oraz od jego formulacji (produkt myjący, krem) wynosi od 0,00002 do 0,5%, a wyizolowanych triterpenoidów do 0,5%13. Na potrzeby przemysłu kosmetycznego roślinę nazwano CICA (ang. Centella asiatica) i pod takim akronimem można ją często znaleźć na opakowaniach kosmetyków.

 

Podsumowanie

Zaprezentowane rozważania dowodzą, że ekstrakty otrzymywane z wakroty azjatyckiej oraz substancje bioaktywne z nich izolowane mogą stać się naturalną alternatywą dla syntetycznych surowców kosmetycznych czy nawet środków terapeutycznych.

DZIAŁANIE

• Antybakteryjne

• Nawilżające

• Przeciwutleniające

• Przeciwzmarszczkowe

• Redukujące zaczerwienienia

• Regenerujące

• Stymulujące proces bliznowacenia

• Ujędrniające

ZASTOSOWANIE

PREPARATY DO PIELĘGNACJI TWARZY

• Przeciwstarzeniowe

• Przeciwzmarszczkowe

• Do skóry wrażliwej, naczynkowej

• Łagodzące podrażnienia

• Przeciwtrądzikowe

PIELĘGNACJA CIAŁA

• Balsamy ujędrniające i modelujące sylwetkę

• Balsamy zapobiegające lub redukujące rozstępy

• Maści, kremy, żele przyspieszające proces gojenia ran

PIELĘGNACJA WŁOSÓW

• Szampony i odżywki zapobiegające wypadaniu włosów.

 

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 2/2021