Dyrektywa Single Use Plastics a branża kosmetyczna – na jakim etapie wdrażania regulacji jesteśmy?

Jej celem jest zapobieganie wpływowi niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, w szczególności na środowisko wodne i na zdrowie człowieka. Nowe regulacje wspierają gospodarkę o obiegu zamkniętym i dążą do zmniejszenia ilości generowanych odpadów. To właśnie zapobieganie powstawaniu odpadów znajduje się na szczycie hierarchii postępowania z odpadami zapisanej w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/ WE. Przepisy dotyczące SUP to także element realizacji unijnej strategii w dziedzinie tworzyw sztucznych, która stanowi ważny krok na drodze ku gospodarce o obiegu zamkniętym.

Ramy regulacyjne dla jednorazowych tworzyw sztucznych W dyrektywie SUP zawarty jest zakres obowiązków, zakazów oraz definicje, które muszą być wdrożone do prawa krajowego przez kraje członkowskie. Jednocześnie do samej dyrektywy przygotowano dodatkowe prawnie wiążące dokumenty – adresowane już do samych przedsiębiorców. Komisja wydała Rozporządzenie Wykonawcze 2020/2151 ustanawiające zasady oznakowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w części D załącznika do dyrektywy. Rozporządzenie wskazuje jedynie, w jaki sposób należy prawidłowo oznakowywać produkty SUP. Natomiast sam obowiązek oznakowania wskazuje dyrektywa SUP.

Zgodnie z jej artykułem 12, Komisja Europejska opracowała także wytyczne dotyczące produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. W dokumencie przedstawione zostały najważniejsze definicje i przykłady produktów SUP.

Dyrektywa SUP, jak wspomniano wcześniej, skierowana jest do państw członkowskich UE i wymaga wdrożenia do prawa krajowego w postaci krajowego aktu prawnego. W Polsce będzie to ustawa, która będzie zawierała informacje na temat wdrożenia organów kontroli, opłat, kar oraz obowiązków administracyjnych. Przepisy samej dyrektywy SUP nie stanowią podstawy prawnej dla nakładania nowych obowiązków dla podmiotów działających w Polsce, a przedsiębiorcy nie są prawnie zobowiązani do dostosowania swojej działalności do jej przepisów. Dopiero wdrożenie dyrektywy do polskiego systemu prawnego i wejście w życie polskich przepisów regulujących kwestie opisane w dyrektywie SUP spowoduje zarówno konieczność dostosowania się do nowych obowiązków, jak i możliwość kontroli zgodności z wymaganiami i nakładania kar. Na prośbę Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego taką interpretację przepisów potwierdziło w 2021 roku Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

Jak postępują przygotowania do wdrożenia przepisów?

Prace nad polską ustawą SUP są bardzo opóźnione. Pierwszy projekt został przedstawiony w maju 2021 roku, a ministerstwo przez ponad pół roku analizowało kilkaset (niektóre źródła podają liczbę 700!) uwag, jakie spłynęły podczas konsultacji społecznych. Aktualnie (stan prawny na 10.05.2022 r.) projekt ustawy jest na etapie prac Komitetu do Spraw Europejskich. Jest to już zaawansowany etap procesu legislacyjnego, ale przed nami jeszcze procedowanie w Sejmie i Senacie. Wkrótce możemy spodziewać się publikacji ustawy implementującej dyrektywę SUP w Polsce, jednak wciąż nie wiemy, kiedy dokładnie to nastąpi.

Branża kosmetyczna, a dyrektywa SUP – obowiązki firm

Dyrektywa SUP ma na celu zmniejszenie ilości i wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. Wprowadza zakaz stosowania jednorazowych produktów, takich jak sztućce, słomki, patyczki higieniczne, talerze, mieszadełka do napojów, patyczki do balonów, pojemniki na żywność wykonane z PS ekspandowanego czy produkty wykonane z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych.

Przewiduje również inne obowiązki dla przedsiębiorców wprowadzających produkty jednorazowego użytku. Dla branży kosmetycznej szczególnie ważne są obowiązki wynikające z art. 4–10, które dotyczą wymagań związanych z oznakowaniem chusteczek nawilżanych, rozszerzonej odpowiedzialności producenta, środków służących upowszechnianiu wiedzy, a także z art. 13 dotyczące systemów informowania i sprawozdawczości.

Zgodnie z artykułem 8 o rozszerzonej odpowiedzialności producenta zastosowano zasadę „zanieczyszczający płaci”. Producenci wprowadzający wymienione w części E załącznika do dyrektywy produkty będą zobowiązaniu pokrywać koszty związane z gospodarowaniem odpadami i sprzątaniem po nich, gromadzeniem danych oraz upowszechnianiem wiedzy w odniesieniu do tych produktów.

Państwa członkowskie UE mają podjąć również działania informacyjne wobec konsumentów, aby zachęcić ich do zachowań zmniejszających zaśmiecenie pochodzące z produktów objętych dyrektywą. Kolejnym z obowiązków jest opatrzenie produktów SUP widocznym, czytelnym i nieusuwalnym oznakowaniem. Pod ten obowiązek podlegają m.in. podpaski higieniczne, chusteczki nawilżane, wyroby tytoniowe z filtrami i kubki na napoje. Oznakowanie ma informować konsumentów o odpowiednich metodach gospodarowania odpadami oraz o obecności tworzyw sztucznych w danym produkcie.

Co to jest chusteczka nawilżana? – czyli kosmetyki jako produkty SUP

Dyrektywę SUP stosuje się do wymienionych w załącznikach produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych czy oksydegradowalnych tworzyw sztucznych. Część D załącznika do dyrektywy wskazuje, że pod przepisy SUP podlegają np. chusteczki nawilżane. Objęte są one między innymi obowiązkiem wynikającym z art. 7 dotyczącym wymogów oznakowania oraz rozszerzoną odpowiedzialnością producenta.

Czy wszystkie chusteczki nawilżane to produkty SUP i czy pojęcie „chusteczki” zawsze należy rozumieć dosłownie? O tym decyduje ocena każdego produktu w kontekście definicji, którą Komisja bardzo precyzyjnie, słowo po słowie, analizuje w przewodniku technicznym. Chusteczki nawilżane definiowane są jako niewielkie kawałki uprzednio nawilżonego materiału zawierającego tworzywa sztuczne, które przeznaczone są do jednorazowego użytku i ich zastosowanie przewidziane jest w celu higieny osobistej. Sama chusteczka to kawałek materiału, a więc nie musi być zawsze rozumiana typowo jako chusteczka, ale także kawałek materiału wykorzystywany np. do maseczek w płachcie na twarz.

Aby podlegać przepisom dyrektywy SUP, chusteczki muszą być jednorazowego użycia, wykonane z tworzywa sztucznego, uprzednio nawilżone i przeznaczone do higieny osobistej. Zgodnie z wytycznymi Komisji, produkt musi łącznie spełniać wszystkie te kryteria. Z drugiej jednak strony – jeśli produkt spełnia wszystkie elementy definicji – nie ma powodu, aby uznać, że nie podlega SUP – nawet jeśli nie jest wprost kategorią wymienioną w przewodniku Komisji, która sama zaznacza, że lista produktów jest przykładowa i niewyczerpująca.

Analizując przykład chusteczek nawilżanych, pierwszym z kryteriów dla produktów SUP jest materiał, z którego zostały wykonane. Tworzywo sztuczne zgodnie z definicją oznacza materiał składający się z polimeru, do którego mogły zostać dodane dodatki lub inne substancje i który może funkcjonować jako główny składnik strukturalny produktów końcowych, z wyjątkiem polimerów naturalnych, które nie zostały chemicznie zmodyfikowane. Chusteczki nawilżane, które zostały wyłączone z zakresu stosowania dyrektyw SUP, to chusteczki wykonane wyłącznie z polimerów naturalnych, które nie zostały chemicznie zmodyfikowane i zostały wytworzone w procesach zachodzących w naturze, np. wiskoza i lyocell. Natomiast bioceluloza uznana jest niestety za tworzywo sztuczne w myśl definicji z SUPD. Wynika to z przepisów chemicznych. Zgodnie z definicją naturalności z rozporządzenia REACH i powiązanymi z REACH wytycznymi ECHA, polimery wytwarzane w procesie fermentacji przemysłowej nie są uważane za polimery naturalne. Polimeryzacja nie zachodzi bowiem w naturze. Tym samym bioceluloza nie jest uważana za materiał pochodzenia naturalnego. Jest to podejście analogiczne do stanowiska dotyczącego PHA opartego na procesie fermentacji. Przedstawione rozumienie przepisów REACH wskazuje, że bioceluloza, mimo że jest materiałem identycznym z naturalnym, jest biodegradowalna i może być zrównoważona pod innymi względami – podlega dyrektywie SUP.

Produkt jednorazowego użycia to zgodnie z definicją produkt, który nie został przeznaczony, zaprojektowany ani wprowadzony do obrotu po to, aby osiągnąć w ramach okresu żywotności wielokrotną rotację poprzez zwrócenie go do producenta w celu powtórnego napełnia lub użycia. Jeśli chusteczka nawilżana zgodnie z przeznaczeniem przeznaczona jest do jednorazowego użycia – podlega przepisom dyrektywy i oznakowaniu. Jeśli przeznaczona jest do wielokrotnego użycia – nie podlega przepisom dyrektywy. Dodatkowo chusteczka, aby spełniała kryteria dla produktu SUP, musi być uprzednio nawilżona, czyli nasączona produktem kosmetycznym w momencie wprowadzenia do obrotu. Jeśli nasącza się ją tuż przed zastosowaniem – nie podlega SUP.

Kolejnym kryterium jest przeznaczenie chusteczek nawilżanych do higieny osobistej. Sama dyrektywa nie wskazuje definicji higieny osobistej, jednak w wytycznych Komisji higiena rozumiana jest bardzo szeroko – obejmuje bowiem oczyszczanie i pielęgnację skóry dorosłych i dzieci, czyli np. chusteczki dla dzieci, do usuwania makijażu, do higieny intymnej itp.

Dodatkowo chusteczki muszą być przeznaczone do użytku domowego/ prywatnego. Chusteczki przeznaczone wyłącznie do użycia profesjonalnego lub instytucjonalnego, np. w gabinetach kosmetycznych czy przeznaczone do celów medycznych – nie podlegają dyrektywie SUP.

Komisja w wytycznych przeanalizowała i wskazała kilka przykładów produktów, które mogą podlegać pod tę kategorię produktową – są to między innymi chusteczki dla niemowląt, chusteczki oczyszczające do skóry, chusteczki do dezynfekcji rąk, chusteczki do twarzy/kosmetyczne (np. maseczki w płachcie, chusteczki do demakijażu), chusteczki do higieny intymnej, nawilżany papier toaletowy. Jednak, jak wspomniano wcześniej – lista przykładów wskazanych przez Komisję nie jest wyczerpująca. Ocena, czy dany produkt spełnia kryteria dla produktu SUP, powinna być zawsze indywidualna dla każdego produktu.

Jeśli po przeanalizowaniu produktu w kontekście wszystkich elementów definicji chusteczki nawilżanej dojdziemy do wniosku, że spełnia on wszystkie kryteria określone dla chusteczek nawilżanych, to będzie to produkt SUP. Dla przedsiębiorcy oznacza to obowiązek oznakowania takiego produktu. Wszystkie produkty SUP wymienione w części D załącznika do dyrektywy muszą posiadać odpowiadanie oznakowanie.

Jak oznakować produkt kosmetyczny, który podlega dyrektywie SUP?

Oznakowanie powinno składać się z dwóch tej samej wielkości okienek – czerwonego i niebieskiego. Pod okienkami powinno być umieszczone czarne prostokątne okienko zawierające tekst informacyjny „PRODUKT ZAWIERA PLASTIK”. Oznakowanie powinno mieć odpowiednie rozmiary, jeśli obszar zewnętrznej przedniej lub górnej powierzchni opakowania jest mniejszy niż 65 cm2 – minimalny rozmiar oznakowania to 3,92 cm2. W innych przypadkach oznakowanie powinno zajmować co najmniej 6% powierzchni, na której jest umieszczone. Oznakowanie należy umieścić poziomo na zewnętrznej przedniej lub górnej powierzchni opakowania. Ważne, aby podczas otwierania opakowania nie uległo przerwaniu ani nie stało się nieczytelne. Jeśli produkt przeznaczony jest na kilka rynków, tekst informacyjny oznakowania powinien być umieszczony w języku urzędowym lub językach urzędowych państwa członkowskiego lub państw członkowskich, w których produkt jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych jest wprowadzany do obrotu. Wszelkie szczegóły dotyczące oznakowania określone są w rozporządzeniu 2020/2151 ustanawiającym zasady oznakowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.

O czym należy pamiętać? – wprowadzenie do obrotu, terminy, kary

Proces legislacyjny wdrażania dyrektywy SUP w Polsce trwa już bardzo długo. Dyrektywa miała zostać włączona do porządku krajowego państw UE do 3 lipca 2021 roku. Aktualnie, do momentu wejścia w życie ustawy wdrażającej dyrektywę SUP jej przepisy nie przeprowadzania w Polsce kontroli organów nadzoru i nakładania kar za niezgodności z wymaganiami dyrektywy. Produkty wymienione w części B załącznika do dyrektywy (objęte zakazem wprowadzania do obrotu) mogą być nadal wprowadzane do obrotu, a producent nie ma obowiązku umieszczania na produktach wymienionych w części D załącznika oznakowania zgodnie z art. 7. Produkty SUP, które nie są zgodne z przepisami dyrektywy SUP, a zostały lub zostaną wprowadzone do obrotu przed wejściem w życie polskich przepisów wdrażających dyrektywę SUP – nie muszą być dostosowywane ani wycofywane z obrotu. Przy czym wprowadzenie do obrotu oznacza pierwsze udostępnienie produktu na rynku państwa członkowskiego.

Wymaga złożenia oferty lub zawarcia umowy (pisemnej lub ustnej) pomiędzy dwoma lub kilkoma osobami prawnymi lub fizycznymi w zakresie przeniesienia tytułu własności, posiadania lub innego prawa własności związanego z danym produktem po zakończeniu etapu produkcji. Takie przeniesienie może odbyć się za opłatą lub bezpłatnie. Nie wymaga fizycznego przekazania produktu. A przynajmniej taką interpretację wskazuje Komisja w swoim przewodniku technicznym.

Projektowana aktualnie ustawa, która ma wdrożyć przepisy dyrektywy SUP w Polsce, przewiduje, że wejdą one w życie 14 dni po opublikowaniu ustawy. W projekcie przewidziano termin przejściowy, który dotyczy obowiązków i opłat związanych z produktami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych objętych rozszerzoną odpowiedzialnością producenta w zakresie pokrywania przez producentów kosztów kampanii edukacyjnych, kosztów uprzątania odpadów powstających z tych produktów, ich transportu i przetwarzania, a także kosztów gromadzenia danych i sprawozdawczości. Od 1 stycznia 2023 roku producenci będą musieli spełniać obowiązki związane z rozszerzoną odpowiedzialnością i opłat związanych z kampaniami edukacyjnymi. Natomiast w projekcie nie są uwzględnione terminy przejściowe dotyczące oznakowania. Dlatego wszystkie produkty SUP wprowadzane na rynek 14 dni po wejściu w życie ustawy SUP będą musiały posiadać odpowiednie oznakowanie. Produkty, które zostaną wprowadzone do obrotu przed dniem wejścia w życie ustawy SUP nie będą musiały być dostosowane pod względem oznakowania.

Ustawa przyniesie nowe obowiązki A co czeka przedsiębiorców za ich nieprzestrzeganie? Aktualnie nie jest znany jeszcze ostateczny polski system kar. Natomiast propozycje kar pieniężnych, które pojawią się w projekcie ustawy są zróżnicowane, w zależności od wykroczeń. Za wprowadzenie do obrotu produktu jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, który jest objęty zakazem wprowadzania do obrotu może grozić kara od 10 000 zł do 500 000 zł. Za brak odpowiedniego oznakowania, projektowana wysokość kary może wynosić od 10 000 do 100 000 zł.

Kosmetyczni w procesie legislacyjnym SUP

Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego od początku procesu wdrażania przepisów dyrektywy SUP wspiera branżę kosmetyczną adresując wszystkie wyzwania sektora. Wielokrotnie byliśmy inicjatorem debaty na forum takich organizacji, jak Cosmetics Europe i Konfederacja Lewiatan, ale również instytucji Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Współpracowaliśmy na poziomie krajowym i międzynarodowym z takimi partnerami, jak Business Europe, POHiD,

Polski Związek Przetwórców Tworzyw Sztucznych, Konfederacja Lewiatan, Edana, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Komisja Europejska. W poszczególnych etapach procesu zgłaszaliśmy uwagi branży do aktualnych projektów. Co się udało? Przede wszystkim wyłączyć wiskozę z dyrektywy SUP, co było dużym sukcesem. Dodatkowo wprowadziliśmy poprawki do tłumaczenia rozporządzenia wykonawczego oraz doprowadziliśmy do doprecyzowania takich kwestii, jak definicja sztuki produktu. Udział Kosmetycznych.pl w tym procesie był możliwy dzięki zaangażowaniu firm członkowskich i ich alertom dotyczącym wczesnej identyfikacji problemów oraz dzięki sprawnej ocenie wpływu na branżę. Obecnie najwięcej wątpliwości przedsiębiorców budzi zakres stosowania przepisów SUP w odniesieniu do różnych kategorii produktów – skarpetek złuszczających, plastrów do depilacji i wielu innych. Dlatego na bieżąco wypracowujemy stanowiska na ten temat wraz z firmami członkowskimi i grupą legislacyjną związku. Wszystkie szczegóły opisujemy w przewodniku technicznym „Kosmetyki jako produkty SUP – wybrane zagadnienia dotyczące wdrażania dyrektywy SUP”, dostępnym dla firm członkowskich.

Dyrektywa SUP była pierwszym projektem, który wynika z zielonej polityki Unii Europejskiej i okazała się dobrym sprawdzianem przed nadchodzącymi wyzwaniami związanymi z Zielonym Ładem.

Wszystkie regulacje, które przyjdą do nas niedługo, wynikające z zielonej polityki UE – takie jak opakowania, PEF, deklaracje środowiskowe, będą dużo trudniejsze i bardziej złożone do wdrożenia. Zmieniające się przepisy na pewno przyniosą wiele wyzwań, ale też ogromne korzyści dla środowiska.