Ceramidy – podstawowy budulec zdrowej skóry

Pandemia COVID-19 spowodowała wzrost popularności zabiegów wykonywanych w domach. Najczęściej stosowano silnie złuszczające kwasy oraz retinol, czyli substancje, które, szczególnie w wysokich stężeniach, powodują silne reakcje skórne i naruszenie bariery hydrolipidowej naskórka. Następstwem było poszukiwanie produktów, które złagodzą powstałe podrażnienia. W ten sposób zaczęto ponownie wykorzystywać kojące i regenerujące działanie ceramidów, a przy tym dały nam się one poznać jako uniwersalny surowiec przeznaczony do pielęgnacji każdego typu skóry.

Miejsce ceramidów w skórze – dlaczego są tak ważne

Do zwizualizowania budowy warstwy rogowej naskórka można wykorzystać koncepcję Petera Eliasa, który wykorzystał obraz „ceglanego muru”: „cegłami” są korneocyty (komórki pozbawione jąder komórkowych), a „zaprawą murarską” kompleksy niepolarnych lipidów. Ceramidy są jednym ze składników tej zaprawy murarskiej – wraz z cholesterolem i różnymi kwasami tłuszczowymi odpowiadają za szczelność warstwy rogowej naskórka. Oznacza to, że odpowiednio uszczelniony naskórek jest nieprzepuszczalną powłoką dla wody oraz innych składników naturalnego czynnika nawilżającego, co przekłada się na hamowanie transepidermalnej utraty wody (TEWL) oraz odpowiednią homeostazę (równowagę) skóry. Gdy skóra osiąga odpowiednią równowagę – jest elastyczna, gładka, napięta i nawilżona, natomiast przy niedoborach wykazuje słabą odporność na czynniki zewnętrzne, jest wysuszona i podatna na podrażnienia. Dlatego też podstawą każdej pielęgnacji, niezależnie od ewentualnych dysfunkcji skóry, jest zadbanie o odpowiednie nawilżenie oraz wzmacnianie płaszcza hydrolipidowego.

Wraz z wiekiem oraz pod wpływem działania czynników środowiskowych, takich jak zanieczyszczenia powietrza, promieniowanie UV, stres oraz choroby skórne, zawartość naturalnych lipidów (w tym ceramidów) w skórze zmniejsza się. Ich niedobór w naskórku sprawia, że jest on bardziej suchy, cieńszy i zaburzone są procesy jego rogowacenia. Przez to skóra traci jędrność, elastyczność i nawilżenie. Jednym ze sposobów przeciwdziałania temu procesowi jest stosowanie odpowiednich preparatów kosmetycznych.

Ceramidy – nazewnictwo dużej grupy związków

Dotychczas zidentyfikowano dziewięć rodzajów ceramidów w skórze, które nieco różnią się budową oraz właściwościami, więc jest to grupa związków licznych i różnorodnych. Słowo “ceramid” powstało z połączenia dwóch słów wywodzących się z łaciny: “cera” oznaczającego wosk, oraz “amid”, które oznacza grupę amidową w cząsteczce. Każdy typ ceramidów zawiera w swojej strukturze sfingozynę lub jej pochodne oraz długołańcuchowe kwasy tłuszczowe.

Ceramidy pierwotnie były oznaczane cyframi od 1 do 9, lecz aktualnie obowiązuje nazewnictwo literowe, które wywodzi się ze struktury danego związku. Każda litera oznacza inną cząsteczkę chemiczną:

S – sfingozyna (pochodna, dihydroksysfingozyna, jest oznaczana jako dS, jednak według nomenklatury INCI nie jest to stosowana nazwa);

H – 6-hydroksy-sfingozyna;

P – fitosfingozyna;

N – niehydroksykwas tłuszczowy;

A – alfa-hydroksykwas tłuszczowy;

EO – omega-linoleoksykwas tłuszczowy;

O – omega-hydroksykwas tłuszczowy.
Tym samym, już na podstawie samej nazwy ceramidu można określić jak zbudowana jest jego cząsteczka. Tabela zaprezentowana poniżej bardzo dobrze obrazuje tworzenie nazw tych związków:

            Warto nadmienić, że Ceramid EOS (zwany wcześniej Ceramidem 1) zawiera w swojej strukturze cząsteczkę dwunienasyconego kwasu linolowego, który w razie niedoborów jest zastępowany jednonienasyconym kwasem oleinowym. Jednak po zastąpieniu podstawnika, związek nie ma już tak mocnych właściwości odbudowujących, dlatego ważne jest, aby dostarczać skórze wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Można to zrobić dodając do produktu olej bogaty w NNKT, na przykład z wiesiołka, ogórecznika, konopi oraz lnu.

Ceramidy w produktach kosmetycznych do skóry ciała i twarzy

            Ceramidy są znane głównie z produktów do skóry wrażliwej, suchej i atopowej, dzięki czemu dotychczas najczęściej pojawiały się w dermokosmetykach. Wraz z innymi składnikami odbudowującymi płaszcz hydrolipidowy wykazują synergistyczne i efektywne działanie przy skórze dysfunkcyjnej, której głównym objawem była ucieczka wody z naskórka. Okazuje się jednak, że ceramidy są świetnym uzupełnieniem każdej pielęgnacji, niezależnie od problemu skórnego.

Przy skórze trądzikowej, gdzie najczęściej są stosowane kwasy lub retinoidy (zarówno aplikowane na skórę, jak i wewnętrznie) preparaty z ceramidami są wręcz niezbędne, aby nie dopuścić do odwodnienia skóry i tym samym nie narażać jej na podatność na uszkodzenia i podrażnienia. Przy profilaktyce przeciwstarzeniowej jednym z najważniejszych aspektów jest utrzymanie optymalnego nawilżenia – ceramidy zahamują transepidermalną utratę wody, dzięki czemu nie dojdzie do odwodnienia i wysuszenia.

Ceramidy są też wskazane jako składnik kosmetyków dla niemowląt i dzieci. Podczas gdy skóra najmłodszych jest jeszcze nie do końca wykształcona, dopiero rozwija swoje funkcje ochronne, ceramidy wzmacniają ją. Takie preparaty stosowane profilaktycznie mogą zredukować i obniżyć ryzyko wystąpienia atopowego zapalenia skóry oraz miejscowych przesuszeń, a dodatkowo chronią przed podrażnieniami i niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi, na które skóra dziecka jest wyjątkowo podatna.

Ceramidy w produktach do pielęgnacji włosów

            Wiemy już, że ceramidy są jednym ze składników budulcowych w skórze, ale warto też pamiętać, że są także spoiwem komórek we włosach. Otwiera to nowe możliwości tworzenia efektywnych produktów do pielęgnacji włosów. O ile w przypadku pielęgnacji skóry ceramidy mają uniwersalne zastosowanie, tak w pielęgnacji włosów jest nieco inaczej.

Codziennie włosy są narażone na niekorzystne czynniki środowiskowe, takie jak promieniowanie UV, suszenie, prostowanie, koloryzacja – mogą zatem ulegać zniszczeniu. Kiedy włosy wymagają kompleksowego działania i regeneracji, idealnie sprawdzą się tutaj maski i odżywki z ceramidami – pomogą odbudować łodygę włosa, przez co stanie się ona bardziej elastyczna, miękka i wygładzona. Doskonale sprawdzą się także w termoochronie w produktach w formie sprayów i mleczek. Jednak takie preparaty stosowane profilaktycznie na zdrowe włosy mogą nieco je obciążyć, dlatego nie zawsze ta grupa surowców jest pożądana w każdym produkcie.

Należy także pamiętać o skórze głowy – ceramidy można zastosować w produktach dedykowanych skórze atopowej i z łuszczycą, jednak powinny być to raczej kosmetyki stosowane punktowo, aby nie doprowadzić do obciążenia skóry głowy.

Recepturowanie produktów z ceramidami

            Na rynku surowców pojawia się coraz więcej rozwiązań z ceramidami w roli głównej. Można znaleźć te pozyskiwane z naturalnych źródeł, zarówno pochodzenia zwierzęcego, roślinnego, jak i te otrzymywane syntetycznie. Są dostępne różne mieszanki, które uzupełniają swoje działanie i zapewniają kompleksową pielęgnacje skóry oraz włosów. Produkty z ceramidami zawsze warto dopełnić składnikami aktywnymi wzmacniającymi ich działanie. Pomocny może być ekstrakt z wąkroty azjatyckiej, cholesterol (dostępny zarówno w wersji wegańskiej, jak i pochodzenia zwierzęcego), panthenol, alantoina lub niacynamid, który uczestniczy w syntezie ceramidów. Są też świetnym dodatkiem do produktów, które mogą wywoływać podrażnienia – na przykład do tych zawierających retinol w wyższych stężeniach lub kwasy AHA i BHA.

            Przed układaniem receptury produktu z ceramidami należy zawsze dokładnie zapoznać się ze wskazówkami technologicznymi. Bardzo często fazę tłuszczową trzeba bardzo mocno podgrzać do rozpuszczenia się wszystkich komponentów, ale są też surowce, które dodaje się do fazy wodnej. Nie ma jednej uniwersalnej zasady, która mówi nam jak dodawać ceramidy do formulacji. Trzeba także zwrócić uwagę na ilość dodawanego surowca – zbyt duży udział procentowy ceramidów w produkcie może powodować po pewnym czasie ich krystalizację, a zazwyczaj już niewielka ich ilość wykazuje efektywne działanie.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 3/2022