10. rocznica Światowego Dnia Kobiet i Dziewcząt w Nauce: wyzwania i potrzeba zmian

11 lutego 2025 roku obchodzimy 10. rocznicę ustanowienia przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Międzynarodowego Dnia Kobiet i Dziewcząt w Nauce. W 2015 roku ONZ ogłosiło 11 lutego dniem, który ma na celu promowanie równego dostępu kobiet i dziewcząt do nauki i technologii. To ważna okazja do podkreślenia roli kobiet w nauce oraz zwrócenia uwagi na wyzwania, które nadal stoją na drodze do pełnej równości płci w środowisku akademickim i badawczym.

Naukowczynie szybciej rezygnują z kariery

Choć liczba kobiet w nauce systematycznie rośnie, wciąż stanowią one jedynie jedną trzecią globalnej społeczności naukowej i szybciej porzucają karierę naukową. Prawdopodobieństwo, że kobieta nadal będzie publikować po 10 latach od rozpoczęcia pracy, wynosi około 49%, podczas gdy dla mężczyzn to 54%[1]

Dysproporcje są także widoczne w dziedzinach takich jak sztuczna inteligencja (AI) – według danych UNESCO, kobiety stanowią jedynie 20% specjalistów w tej dziedzinie[2]. W Polsce sytuacja wygląda nieco lepiej – z ostatnich raportów Ośrodka Przetwarzania Informacji (OPI) wynika, że kobiety stanowiły 48,4% wykładowców akademickich, jednak na poziomie profesorskim i habilitacyjnym ich liczba jest znacznie mniejsza[3].

Od zmian klimatu, przez zdrowie, po sztuczną inteligencję – równy udział kobiet i mężczyzn w nauce jest niezbędny, aby nauka działała na rzecz całego społeczeństwa. Już 25 lat temu, gdy program L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki  ruszał w Polsce, dostrzegaliśmy znaczące dysproporcje w liczbie naukowczyń i naukowców i przez wszystkie te lata podejmowaliśmy działania, by je niwelować.

Wspomniane badania pokazują, że choć nierówność płci w zakresie odpływu z nauki badaczek i badaczy może się zmniejszać, kobiety wciąż częściej niż mężczyźni rezygnują z kariery w naukach takich jak biochemia, genetyka czy medycyna – mimo, że stanowią tam połowę badaczy. To poważny sygnał alarmowy, ponieważ są to kluczowe obszary dla przyszłości społeczeństwa. Wykazano też, że kobiety częściej opuszczają naukę z powodu nieprzyjaznego środowiska pracy, podczas gdy mężczyźni odchodzą, kierując się lepszymi możliwościami zawodowymi.

Musimy nie tylko wspierać kobiety na ścieżce naukowej, ale też działać na rzecz zmiany systemowej w zakresie równości płci. W przeciwnym razie tracimy ogromny potencjał intelektualny, który mógłby przysłużyć się całemu społeczeństwu – mówi prof. dr hab. Ewa Łojkowska, przewodnicząca Jury programu L’Oréal-UNESCO dla Kobiet i Nauki.

Kobiety w nauce potrzebują wielowymiarowego wsparcia

Podczas gali 24. edycji programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki, która odbyła się w listopadzie 2024 roku, ekspertki i eksperci omówili najważniejsze wyzwania i kluczowe bariery, z jakimi mierzą się kobiety w naukach ścisłych.

Prof. dr hab. Anna Odrowąż-Coates, która kieruje Katedrą UNESCO im. Janusza Korczaka podkreśliła, że kluczowym obszarem działań powinna być edukacja już od najwcześniejszych lat życia dziecka. Wspomniała także o konieczności wprowadzenia parytetów, które mogą wyrównać szanse edukacyjne dziewcząt i chłopców.

Dr Ewelina Walendziak-Genco z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższegododała, że istnieje potrzeba przeciwdziałania efektowi „lepkiej podłogi”, gdzie dziewczęta są „kierowane” w stronę nauk humanistycznych i społecznych, a ich talenty w obszarze nauk ścisłych pozostają często niezauważone.

Dr Katarzyna Hryćko-Górnicka z UN Global Compact Network Poland wskazała, że badaczki często muszą wybierać między rozwojem zawodowym, a życiem rodzinnym. Chociaż wprowadzono zmiany w kodeksie pracy, które umożliwiają ojcom korzystanie z urlopów rodzicielskich, nadal brakuje wsparcia, które pozwoliłoby kobietom na pełne zaangażowanie w karierę naukową. 

Ekspertki podkreśliły także konieczność dalszego wzmacniania obecności kobiet w nauce i promowanie ich sylwetek. Młode dziewczęta potrzebują pozytywnych wzorców. Musimy pokazać, że naukowczyni to kobieta z krwi i kości, która ma takie same wyzwania jak one – powiedziała prof. dr hab. Katarzyna Starowicz-Bubak, neurofarmakolożka, kierowniczka Zakładu Neurochemii w Instytucie Farmakologii im. Jerzego Maja Polskiej Akademii Nauk, laureatka stypendium habilitacyjnego programu L’Oréal-UNESCO dla Kobiet i Nauki z 2012 roku.

Co dalej? Wyzwania i przyszłość kobiet w nauce

Naukowczynie biorące udział w debacie zgodnie wskazały na konieczność wsparcia systemowego, uwzględniającego różnorodność wyzwań, przed którymi stoją kobiety. Edukacja, eliminacja stereotypów i lepsze zarządzanie obowiązkami domowymi to kluczowe elementy, które mogą przyczynić się do zwiększenia udziału kobiet w nauce.

“Polska dobrze radzi sobie w ogólnym rankingu realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju (10. miejsce na świecie), jednak w obszarze równości płci (Cel 5.) wynik jest znacznie gorszy – 51. miejsce na świecie. Jeśli chodzi o równość płci, prognozy wskazują, że w Europie osiągniemy ją mniej więcej za około 70 lat, czyli około 2090 roku, a na świecie – za około 190 lat. Jak widać, wskaźniki i statystyki rosną, ale jeszcze jest bardzo dużo do zrobienia, również w naszym regionie” – skomentowała
dr Katarzyna Hryćko-Górnicka.

Równość płci w nauce to nie tylko kwestia sprawiedliwości, ale także efektywności. Kobiety stanowią połowę populacji i mają ogromny potencjał intelektualny, który należy wspierać i rozwijać. Współpraca między instytucjami naukowymi, organizacjami międzynarodowymi oraz biznesem może przyspieszyć zmiany i stworzyć bardziej różnorodne środowisko akademickie.

Trwa nabór do 25. edycji programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki 

Do 8 marca 2025 r. trwa nabór do 25. edycji programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki. Celem inicjatywy jest wspieranie kobiet w nauce oraz zachęcanie ich do kontynuowania badań poprzez oferowanie pomocy finansowej, promowanie osiągnięć naukowczyń w mediach oraz inspirowanie kolejnych pokoleń dziewcząt do podejmowania kariery w nauce.

Stypendia są przyznawane w trzech kategoriach: magistranckiej, doktoranckiej oraz habilitacyjnej. W ramach tegorocznej, jubileuszowej edycji programu liczba nagród została zwiększona do ośmiu, co stanowi odpowiedź organizatorów na rosnącą liczbę zgłoszeń oraz wysoki poziom nadsyłanych projektów.

Naukowczynie mogą zgłaszać swój dorobek w dziedzinach takich jak nauki przyrodnicze, medyczne, rolnicze, ścisłe, inżynieryjno-techniczne, m.in. medycyna, biologia, chemia, fizyka czy biotechnologia.

Formularz zgłoszeniowy znajduje się na stronie:https://www.forwomeninscience.com/challenge/show/122