Szampony w kostce i ich charakterystyka

Opracowywanie innowacyjnych rozwiązań, w tym formuł kosmetycznych, stanowi jeden z kluczowych fi larów branży kosmetycznej. Dlatego obok tradycyjnych, sprawdzonych receptur na rynku pojawiają się nowe, często zaskakujące formy kosmetyków. Podobnie jest z szamponami do włosów. Powszechnie znane i stosowane szampony w płynie zyskują obecnie nowych konkurentów. Jakiś czas temu pojawiły się nowatorskie suche szampony w formie aerozoli, a aktualnie coraz większą popularnością cieszą się szampony w kostce. Znacząco różnią się one od swoich płynnych odpowiedników chociażby składem, formą i o wiele mniejszą zawartością wody, a także opakowaniem i sposobem użycia. Kostkę takiego szamponu należy zmoczyć wodą, namydlić w dłoniach, a następnie powstałą pianę nałożyć na włosy, wmasować w skórę głowy i dokładnie spłukać. Na czym polega fenomen szamponów w kostce, jak wygląda ich skład i jakie badania należy wykonać przed wprowadzeniem ich na rynek?

Szampony w kostce odpowiedzią na Aktualności

Z czego wynika rosnąca popularność szamponów w kostce? Tak się składa, że produkty te idealnie wpisują się w wiele trendów, obok których współczesny, świadomy konsument nie jest w stanie przejść obojętnie. Obecnie konsumenci poszukują nie tylko jakościowych, bezpiecznych produktów o udowodnionym działaniu oraz pożądanych właściwościach aplikacyjnych. W dobie kryzysu klimatycznego liczy się również chęć, a nawet konieczność dbania o środowisko naturalne. Z tego względu idee typu zero waste, waterless, plasticless, ecofriendly, czy blue beauty są aktualnie tak silne i popularne.

Szampony w kostce odpowiadają obecnym trendom zarówno pod kątem ich składu, jak i stosowanych opakowań. Biorąc pod uwagę ich formuły, to co zdecydowanie odróżnia je od tradycyjnych szamponów jest znacznie mniejsza ilość wody w składzie. Szampony w formie kostki zawierają zazwyczaj ok. 15% wody, podczas gdy ich tradycyjne odpowiedniki – nawet ponad 90%. To sprawia, że szampony w kostce idealnie pasują do idei waterless, która ogólnie rzecz biorąc polega na oszczędzaniu zasobów wody. W filozofi i waterless chodzi nie tylko o redukcję zużycia wody np. poprzez zakręcanie kranu podczas mycia zębów czy korzystania z prysznica. Równie istotne jest zmniejszenie ilości wody w samych formułach kosmetyków, czyli właśnie zastępowanie płynnych wersji produktów alternatywnymi rozwiązaniami w postaci kostek, proszków i koncentratów. Dodatkową korzyścią wynikającą ze stosowania szamponów w kostce jest ich wysoka wydajność. Niektórzy producenci deklarują, że jedna kostka takiego szamponu potrafi zastąpić do 3 butelek szamponu w wersji płynnej. Zero waste (zero marnowania, zero odpadów), czy też plasticless (mniej plastiku) to kolejne ważne koncepcje sprzyjające ochronie środowiska naturalnego. Głównym założeniem jest generowanie jak najmniejszej ilości odpadów, w szczególności tych z tworzyw sztucznych. Ma to wyjątkowo ważny wydźwięk biorąc pod uwagę globalny problem zanieczyszczenia mórz i oceanów plastikiem oraz związaną z tym tzw. dyrektywę plastikową (ang. Single Use Plastics), która wchodzi w życie w lipcu 2021 roku. Aktualnie wiele branż (w tym kosmetyczna) skupia się na recyklingu plastiku, a także poszukiwaniu alternatywnych surowców do opakowań swoich wyrobów. W tym przypadku szampony w kostce również spełniają wymagania świadomych konsumentów i „eko-trendów”. Opakowania kostek w przeważającej większości są bowiem wytwarzane z papieru. Czasami są pakowane również w aluminiowe pojemniki lub w ogóle pozbawione są opakowań. To z kolei sprzyja ograniczeniu zużycia plastiku oraz wytwarzanych odpadów. Znaczna redukcja zużycia wody podczas produkcji szamponów w kostce, ich ekologiczne opakowania oraz ekonomiczne zużycie to kluczowe korzyści służące trosce o naszą planetę. Stosowanie tego typu szamponów wpisuje się również w nowy trend blue beauty, który odnosi się do przedsięwzięć wspomagających ochronę mórz, oceanów i generalnie zasobów wody. Ponadto wybierając szampony w kostce zamiast ich tradycyjnych odpowiedników korzystamy z lżejszych oraz bardziej kompaktowych form, co ma również aspekt praktyczny i bardzo sprawdza się w trakcie podróży. Jest to wyjątkowo wygodne w szczególności podczas podróży samolotem, gdzie mamy do czynienia z limitem przewożonych płynów.

Skład szamponów w kostce

Jak już wspomniano szampony w formie kostki znacząco różnią się od tradycyjnych szamponów pod względem zawartości wody w recepturze. Jakie jeszcze składniki znajdziemy w formułach takich kosmetyków? Kluczowym surowcem, który występuje w największej ilości (na poziomie 40-50%) w szamponach w kostce jest surfaktant w formie stałej. Głównym zadaniem tego składnika jest działanie myjące i pianotwórcze, pozwalające na efektywny proces mycia włosów. Najbardziej popularnymi surfaktantami wykorzystywanymi w recepturach szamponów w kostce są m.in.: kokoiloizetionian sodowy (INCI: Sodium Cocoyl Isethionate), sól sodowa siarczanu alkoholi tłuszczowych z oleju kokosowego (INCI: Sodium Coco-Sulfate), sól disodowa sulfobursztynianu alkoholu laurylowego (INCI: Disodium Lauryl Sulfosuccinate), a także tradycyjny SLES (INCI: Sodium Laureth Sulfate). Oprócz wiodącego środka powierzchniowo czynnego i wody, szampony w kostce mogą zawierać również dodatkowy składnik myjący, np. glukozyd decylowy (INCI: Decyl Glucoside) czy kokamidopropylobetainę (INCI: Cocamidopropyl Betaine). Całość stanowi tzw. fazę wodną produktu, która może być wzbogacona gliceryną. W produktach tego typu obecna jest także faza olejowa. W jej skład mogą wchodzić masła i oleje roślinne, woski, a także emulgatory. Większość z tych substancji to emolienty, które chronią włosy przed nadmierną utratą wody. Oprócz działania kondycjonującego na włosy surowce te pełnią ważną funkcję jako regulatory lepkości – wpływają na konsystencję produktu, zapewniając odpowiednią twardość kostce. Spośród maseł zazwyczaj stosowane jest masło shea (INCI: Butyrospermum Parkii Butter) oraz masło kakaowe (INCI: Theobroma Cacao Seed Butter), w sumarycznej ilości na poziomie 3-10%. W mniejszym stężeniu stosowane są płynne oleje (3-6%), takie jak: olej rycynowy (INCI: Ricinus Communis Seed Oil), arganowy (INCI: Argania Spinosa Kernel Oil), słonecznikowy (INCI: Helianthus Annuus Seed Oil), czy olej z czarnuszki (INCI: Nigella Sativa Seed Oil). Dość powszechnym składnikiem szamponów w kostce jest wosk pszczeli (INCI: Cera Alba), który dodatkowo pełni rolę emulgatora i stabilizatora. Popularnym emulgatorem wykorzystywanym do produkcji tego typu szamponów jest alkohol cetylowy (INCI: Cetyl Alcohol) oraz cetylostearylowy (INCI: Cetearyl Alcohol). 

Szampony w kostce zawierają także szereg substancji dodatkowych, które mogą stanowić różnego rodzaju związki biologicznie czynne, ekstrakty roślinne, barwniki, olejki eteryczne lub syntetyczne kompozycje zapachowe. Producenci zazwyczaj rezygnują ze stosowania konserwantów w szamponach w kostce z uwagi na stosunkowo niską zawartość wody i wysoką ilość surowców lipofilowych. Ponadto bardzo często wykorzystywane są glinki kosmetyczne na poziomie ok. 10%. Glinka biała jest polecana do włosów normalnych i suchych, natomiast zielona i czerwona – do włosów przetłuszczających się. Surowce te pozwalają również na uzyskanie odpowiedniej gęstości i plastyczności kostki. Faza dodatków dobierana jest na podstawie potrzeb i rodzaju włosów. Przykładowo, do pielęgnacji włosów suchych i zniszczonych można zastosować pantenol (INCI: Panthenol), ekstrakt ze skrzypu (INCI: Equisetum Arvense Extract), czy z aloesu (INCI: Aloe Barbadensis Leaf Extract). Popularnymi ekstraktami wykorzystywanymi w formułach szamponów do włosów przetłuszczających się jest ekstrakt z pokrzywy (INCI: Urtica Dioica Extract) i lawendy (INCI: Lavandula Angustifolia Flower Extract). Z kolei receptury produktów do włosów wypadających, wymagających wzmocnienia często zawierają ekstrakt z żeń-szenia (INCI: Panax Ginseng Root Extract), jak również peptydy stymulujące wzrost włosów (np. Biotinoyl Tripeptide-1). Przykładową recepturę szamponu w kostce przedstawiono w Tabeli 1.

Badania kluczem do bezpieczeństwa

Produktu Badania produktów kosmetycznych stanowią bardzo ważny i niezbędny etap przed ich wdrożeniem na rynek. Podstawowymi badaniami jakie należy wykonać dla szamponów w kostce są testy właściwości fizyko-chemicznych, a także stabilności i kompatybilności z opakowaniem. Te pierwsze służą ocenie podstawowych właściwości produktów, takich jak: barwa, zapach, pH, lepkość, gęstość. W kolejnym etapie właściwości fizyko-chemiczne będą z kolei wykorzystywane jako odnośnik podczas kontroli jakości wytwarzanych kosmetyków. Natomiast testy stabilności i kompatybilności mają na celu potwierdzenie stabilności oraz kompatybilności masy kosmetycznej z opakowaniem w czasie, jak również określenie daty minimalnej trwałości produktu.  Równie istotne, szczególnie z punktu widzenia bezpieczeństwa produktu, jest przeprowadzenie badań czystości mikrobiologicznej kosmetyków. Aktualnie obowiązującym wyznacznikiem czystości mikrobiologicznej jest Norma PN-EN ISO 17516:2014-11 Kosmetyki – Mikrobiologia – Limity Mikrobiologiczne. Szampony w kostce przeznaczone dla dorosłych i dzieci powyżej 3 roku życia powinny odpowiadać wymaganiom czystości dla kosmetyków kategorii II. W praktyce oznacza to, że taki produkt nie może zawierać w 1 gramie lub mililitrze następujących szczepów: Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus oraz Candida albicans. Ponadto ogólna liczba drobnoustrojów tlenowych mezofilnych, uwzględniająca bakterie, drożdże i pleśnie, nie powinna przekraczać 1000 jednostek tworzących kolonie na gram lub mililitr produktu (≤1000 jtk/g lub mL). Kolejnym badaniem służącym potwierdzeniu bezpieczeństwa kosmetyku jest test konserwacji (ang.: challenge test). Badanie to ma na celu sprawdzenie zabezpieczenia produktu przed kontaminacją mikrobiologiczną podczas użytkowania przez konsumenta i magazynowania, a także potwierdzenie stabilności konserwantów w okresie ważności produktów. Zgodnie z Normą PN-EN ISO 29621:2017: Kosmetyki – Mikrobiologia – „Wytyczne dotyczące oceny ryzyka i identyfikacji produktów o niskim ryzyku mikrobiologicznym” w przypadku niektórych produktów kosmetycznych ryzyko pogorszenia jakości mikrobiologicznej jest na tyle niskie, że nie jest konieczne przeprowadzenie testu konserwacji. Do produktów o niskim ryzyku mikrobiologicznym zaliczane są m.in. kosmetyki zarówno o wysokim (≥ 10), jak i niskim pH (≤ 3), produkty oparte na rozpuszczalnikach organicznych (np. lakiery do paznokci), a także te o niskiej aktywności wody (≤ 0,75). Szampony w kostce w przeciwieństwie do mydeł nie charakteryzują się zasadowym odczynem, ich pH jest zazwyczaj zbliżone do naturalnego pH skóry (~5,5). Wobec tego wartość pH nie jest w tym przypadku czynnikiem determinującym niskie ryzyko zanieczyszczenia mikrobiologicznego. Pomocne może być natomiast badanie aktywności wodnej takiego produktu. Z uwagi na specyficzny skład szamponów w kostce (stosunkowo niska zawartość wody, wysokie stężenie surfaktantów i substancji hydrofobowych) może się okazać, iż aktywność wodna produktu jest na tyle niska, że ryzyko skażenia mikrobiologicznego będzie znikome. Jednak nie należy traktować aktywności wodnej jako jedynego parametru determinującego czy dany kosmetyk powinien zostać poddany badaniom mikrobiologicznym. Konieczne jest uwzględnienie także innych czynników, takich jak temperatura produkcji i napełniania. Z drugiej strony należy wziąć pod uwagę sposób użytkowania i przechowywania szamponów w kostce. Kontakt produktu z wodą i mokrymi dłońmi, a także przechowywanie w mydelniczce pod prysznicem, gdzie stale gromadzi się woda stwarzają idealne warunki do namnażania mikroorganizmów. To czy dany produkt należy poddać badaniu obciążeniowemu zależy zatem od kilku czynników: składu, wartości pH, aktywności wodnej, czy sposobu przechowywania. Dodatkowo warto rozważyć przeprowadzenie badań dermatologicznych i aplikacyjno-użytkowych dla szamponów w formie stałej. Testy dermatologiczne służą ocenie właściwości drażniących oraz alergizujących kosmetyku i powinny być prowadzone pod kontrolą lekarza dermatologa. Natomiast badania aplikacyjne pozwalają na weryfikację właściwości użytkowych i skuteczności działania kosmetyku, co sprowadza się do potwierdzenia deklaracji marketingowych. Testy te stanowią istotne narzędzie oceny skuteczności, a także bezpieczeństwa stosowania produktu. Niezależnie od rodzaju przeprowadzonych badań obowiązkowych i dodatkowych, wszystkie służą zapewnieniu wysokiego stopnia bezpieczeństwa produktu dla konsumenta.

Podsumowanie

 Szampony w kostce są ciekawą i proekologiczną alternatywą dla tradycyjnych szamponów w płynie. Tego typu produkty stają się coraz bardziej popularne i coraz więcej firm kosmetycznych decyduje się na poszerzenie swojego portfolio o szampony w formie kostki. Obok szamponów, w postaci stałej dostępne są również odżywki do włosów, peelingi, produkty do mycia ciała i do masażu, a nawet balsamy do ciała. Nie sposób pominąć także tradycyjnych mydeł w kostce, które obecnie triumfują wielki powrót na rynku. Wiele zalet szamponów w kostce, w tym: niska zawartość wody, opakowanie przyjazne środowisku lub brak opakowania, wysoka wydajność podczas użytkowania, poręczność w czasie podróży, częsty brak konieczności wykonania testu konserwacji, sprawia, że są to kosmetyki cieszące się coraz większym zainteresowaniem zarówno wśród producentów, jak i konsumentów.

Bibliografia

1. Maciejczyk E., Aktualności na rynku kosmetycznym: duży wpływ technologii i influencerów, Chemia i Biznes: Rynek Kosmetyczny i Chemii Gospodarczej 1(32), 2021, 12-15.

2. Norma PN-EN ISO 17516:2014-11: Kosmetyki – Mikrobiologia – Limity Mikrobiologiczne.

3. Norma PN-EN ISO 29621:2017: Kosmetyki – Mikrobiologia – „Wytyczne dotyczące oceny ryzyka i identyfikacji produktów o niskim ryzyku mikrobiologicznym”.

4. Knopik K., Nowaczyk P., Aktywność wodna (aw) jako czynnik niskiego ryzyka mikrobiologicznego, Świat Przemysłu Kosmetycznego 4, 2019, 94-96.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 2/2021