Recyklowalność i ekoprojektowanie opakowań, czyli Strategia Plastikowa w branży kosmetycznej

Mimo że opakowania kosmetyków stanowią jedynie 5 proc. wszystkich opakowań, które trafi ają na polski rynek, a 26 proc. z tej liczby to opakowania z tworzyw sztucznych, mamy sporo w tej kwesti i do zrobienia. Co jako sektor powinniśmy zrobić, aby opakowania produktów kosmetycznych z tworzyw sztucznych stały się częścią gospodarki o obiegu zamkniętym?

Większość kosmetyków wymaga opakowań, a większość opakowań jednostkowych wykonana jest z tworzyw sztucznych. Plastik to wytrzymały i lekki materiał, zapewniający bezpieczeństwo chemiczne, mikrobiologiczne oraz stabilność produktu. Jest tworzywem niemożliwym do zastąpienia na szeroką skalę i niemalże idealnym na etapie projektowania i produkcji. Później jest nieco mniej idealnie – po wykorzystaniu produktu zostaje opakowanie. I tu pojawia się szereg wyzwań, z którymi sektor kosmetyczny będzie musiał się zmierzyć. Po pierwsze, konsumenci często nie wiedzą, jak odpowiednio sortować opakowania po produktach kosmetycznych. Nie każde z nich nadaje się do frakcji materiałowych zbieranych poprzez system selektywnej zbiórki. Brakuje systemowej edukacji, a oznakowanie produktów pod kątem postępowania z opakowaniem po użyciu to wciąż rzadko stosowane rozwiązanie. Dalej, nawet jeśli konsument wyrzuci opakowanie do właściwego pojemnika, nie ma gwarancji, że zostanie ono poddane recyklingowi. A coraz powszechniej stosowane automatyczne systemy sortujące nie wychwytują wielu opakowań po kosmetykach, ponieważ są zbyt małe. Zarówno takie opakowania, jak i opakowania wielomateriałowe oraz wieloelementowe, których nie da się łatwo rozdzielić, kierowane są do frakcji zmieszanej, która następnie trafi a do odzysku energetycznego lub składowania. Recykling takich opakowań jest w Polsce niemożliwy ze względów technologicznych albo po prostu nieopłacalny. Ponadto w Polsce przetwarza się niewiele rodzajów tworzyw sztucznych, zaś materiał, który powstaje po recyklingu PE i PP, czyli tworzyw najczęściej wykorzystywanych jako opakowania kosmetyków, nie nadaje się do zastosowania jako jego opakowanie bezpośrednie. Sektor kosmetyczny może bowiem wykorzystywać jedynie tworzywa sztuczne o wysokiej jakości, podobne jak opakowania żywności. Jeśli chodzi o PET, to recyklingowi poddaje się w zasadzie wyłącznie opakowania po produktach spożywczych.

Małe opakowanie, a tyle wyzwań… Ich zaadresowanie wymaga współpracy wszystkich uczestników łańcucha wartości opakowań, nie tylko producentów opakowań i kosmetyków, ale recyklerów, sorterów, konsumenta, gmin oraz – a może przede wszystkim – regulatora.

Co zatem mogą zrobić producenci opakowań i produktów kosmetycznych? Na jakie elementy plasti kowej układanki mamy znaczący wpływ? Na pewno możemy jako sektor dążyć do zwiększenia przydatności opakowań z tworzyw sztucznych do recyklingu. Jest to możliwe dzięki ekoprojektowaniu, czyli projektowaniu opakowań kosmetyków z myślą o ich wpływie na środowisko, a szczególnie o ponownym przetworzeniu opakowania po zużyciu produktu.

Wdrożenie strategii plastikowej

Jak zacząć? Aby pomóc przedsiębiorcom dokonać dokładniejszej oceny sytuacji wyjściowej i nakreślić kierunek zmian, Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego (PZPK) – jako pierwsza organizacja branżowa w Polsce – zmierzył się z wdrożeniem Strategii Plastikowej. Efektem tej pracy jest obszerny raport „Strategia Plastikowa i Kosmetyki”[1], któremu poświęcono całodniową konferencję pełną praktycznych wskazówek dla przedsiębiorców. Na potrzeby raportu przeprowadziliśmy ankietę, w której zapytaliśmy firmy działające na polskim rynku o podejście do wyzwań związanych z tworzywami sztucznymi. Uzyskaliśmy odpowiedzi od 49 podmiotów[2] o strukturze zbliżonej do struktury całej branży kosmetycznej w Polsce. Okazało się, że nie tylko 90 proc. badanych firm ma świadomość istnienia StrategiiPlastikowej, lecz także 63 proc. z nich przyznało, że już bierzelub zaczyna brać pod uwagę wpływ opakowań na środowisko podczas ich projektowania lub zamawiania u dostawców.

Zmiany sposobu projektowania opakowań

Wnioski z naszych analiz wskazują, że wiele obaw i wątpliwości producentów kosmetyków i opakowań budzą właśnie zmiany sposobu projektowania opakowań. Jednocześnie cieszy fakt, że wiele firm już takie działania rozpoczęło i wprowadziło do obrotu opakowania recyklowalne, zawierające recyklaty lub też nadające się do ponownego użycia. W oparciu o doświadczenia firm i analizę rynku Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego przygotował „Księgę Dobrych Praktyk”, która może być źródłem inspiracji dla firm dopiero rozpoczynających przygodę z ekoprojektowaniem.

Udało nam się również wypracować i przedstawić w raporcie ogólne wskazówki, od czego warto zacząć ekoprojektowanie. Pierwszym krokiem powinien być krytyczny przegląd stosowanych w firmie opakowań: materiałów, rozwiązań konstrukcyjnych i możliwości ich przetworzenia po zużyciu produktu oraz analiza oferty dostawców, która zresztą bardzo szybko ewoluuje w kierunku bardziej zrównoważonych rozwiązań. Później możliwości jest wiele: zmniejszenie masy opakowań, rezygnacja z opakowań wielostopniowych, rezygnacja z opakowań wielomateriałowych czy wybór tworzyw alternatywnych jak szkło czy papier. To tylko niektóre z możliwych rozwiązań.

Wiele przydatnych wskazówek zawiera przewodnik STANPA (Spanish Cosmetics, Toiletry and Perfumery Association) i Ecoembes (hiszpańskiej organizacji odzysku), którego polskie tłumaczenie przygotowane zostało we współpracy z REKOPOL Organizacja Odzysku Opakowań i jest dostępne dla członków Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego. Wiele z działań opisanych w przewodniku zostało już wdrożonych w polskich przedsiębiorstwach. W ankiecie przeprowadzonej na potrzeby raportu wśród najczęściej podejmowanych działań w zakresie ekoprojektowania firmy wymieniały: zmniejszenie masy lub objętości opakowań, ograniczenie rodzajów stosowanych materiałów, zwiększenie przydatności opakowania do recyklingu, użycie recyklatów w materiale opakowaniowym, szersze wykorzystanie opakowań z surowców łatwo poddających się recyklingowi. Katalog tych dobrych praktyk w obszarze ekoprojektowania powiększa się też o np. rezygnację z opakowań zewnętrznych, zamianę opakowań z tworzyw sztucznych na opakowania szklane, wprowadzenie biotworzyw, PET i PP do produkcji opakowań. Użycie materiałów z recyklingu może przyjmować formę zastosowania recyklatu PCR (Post Consumer Recycled) lub nawrotu technologicznego odpadu poprodukcyjnego z tworzyw w celu redukcji odpadów przekazywanych do firm recyklingowych, choć należy pamiętać, że zgodnie z polityką Komisji, jedynie PCR jest uznawany za „prawdziwy” recyklat.

Ekoprojektowanie

Ekoprojektowanie może być działaniem, które nie tylko ułatwi firmom realizację celów Strategii Plastikowej, lecz także odpowie na coraz wyraźniej zaznaczone potrzeby konsumenta. Przygotowując raport „Strategii Plastikowej i Kosmetyków” Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego zapytał konsumentów[3] o znaczenie szeregu kryteriów dla decyzji o zakupie kosmetyku. Aż 61 proc. respondentów odpowiedziało, że opakowanie przyjazne dla środowiska to bardzo ważne kryterium zakupowe. Zaś w pytaniu o istotne cechy opakowania kosmetyku 68 proc. respondentów wskazało ekologiczność/biodegradowalność opakowania, a 65 proc. możliwość wielokrotnego użytki jako bardzo ważne cechy opakowania kosmetyku.

Nowe rozwiązania

Strategia Plastikowa i inne polityki unijne, jak European Green Deal, na pewno zmienią rynek opakowań i inne obszary działalności branży kosmetycznej. Jesteśmy na początku drogi. Producenci kosmetyków i ich dostawcy już zaczęli odrabiać swoją „pracę domową”. Każdego miesiąca pojawiają się na rynku nowe rozwiązania bardziej zrównoważonych opakowań – nie tylko z tworzyw sztucznych. Dzisiejsze zaangażowanie firm sektora kosmetycznego daje nadzieję, że wyzwaniom uda się sprostać lub wręcz przekuć je na sukces innowacyjny i ekonomiczny.

Oczywiście wysiłki i koszty, które będą ponosić producenci kosmetyków i opakowań, to jednak o wiele za mało. Potrzebujemy dziś w Polsce rozwiązań systemowych, projektowanych wspólnie z regulatorem, retailerami, recyklerami i konsumentem. Potrzebujemy też mądrego finansowania systemu gospodarki odpadami w ramach Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta, dofinansowania i rozwoju sektora selektywnej zbiórki recyklingu odpadów, a także systemowej edukacji skierowanej do konsumentów. Celów Strategii Plastikowej nikt nie osiągnie przecież w pojedynkę.

1. Pełna treść raportu dostępna na stronie Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego: https://kosmetyczni.pl/uploads/strategia%20plastikowa/Raport%20Strategia%20Plastikowa%20i%20Kosmetyki.pdf.
2. Aż 96 proc. z nich to firmy należące do Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego.
3. TestMeToo, 2504 osoby, sierpień 2019. Fot. Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego, Konferencja „Strategia Plastikowa i kosmetyki. Nowa era opakowań”, 5 września 2019 r.

Dr inż. Ewa Starzyk
dyrektor ds. Naukowych i Legislacyjnych,
Polski Związek Przemysłu Kosmetycznego