Pielęgnacja wrażliwej skóry głowy

Wrażliwość skóry głowy objawia się nieprzyjemnymi reakcjami sensorycznymi, takimi jak świąd, pieczenie, mrowienie, napięcie czy ból, pojawiającymi się pod wpływem bodźców środowiskowych [1]. Skóra głowy ma około 230 receptorów czuciowych na centymetr kwadratowy, czyli niemal dwa razy więcej niż skóra twarzy, co sprawia, że naturalnie jest bardziej wrażliwa i podatna na podrażnienia [2]. Badania wykazują, że wrażliwa skóra głowy może charakteryzować się podwyższonym pH, nasilonymi objawami podrażnień, nadprodukcją sebum oraz zmianami w składzie mikrobiomu. U osób z objawami wrażliwości zaobserwowano wyższe stężenia wolnych kwasów tłuszczowych, a także istotne zwiększenie udziału bakterii Propionibacterium przy jednoczesnym spadku różnorodności mikrobiologicznej. Wyniki te sugerują, że zaburzenia bariery ochronnej, nadmierna aktywność gruczołów łojowych oraz dysbioza mikrobiologiczna mogą odgrywać kluczową rolę w patogenezie wrażliwości skalpu [1].

Skóra głowy, podobnie jak skóra pozostałych partii ciała, pokryta jest filmem hydrolipidowym, który pełni rolę naturalnej bariery ochronnej przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych. Jej integralność może jednak zostać naruszona pod wpływem różnorodnych bodźców, takich jak wahania temperatury, promieniowanie UV, zanieczyszczenia środowiskowe, a także chemiczne i mechaniczne zabiegi – w tym częste farbowanie, stylizacja czy nawet intensywne szczotkowanie. Kluczowym mechanizmem wrażliwości skóry głowy jest zaburzenie funkcji bariery naskórkowej, objawiające się podwyższonym pH oraz zwiększoną reaktywnością i podatnością na podrażnienia. Odczyn skóry głowy, podobnie jak w przypadku skóry innych obszarów ciała, wynosi ok. 5.5, czyli wyższy niż trzonu włosa. Naskórek posiada tzw. „kwaśny płaszcz” (acid mantle), który stabilizuje jego funkcje fizjologiczne, ogranicza transepidermalną utratę wody (TEWL), reguluje enzymy lipidowe i wspiera odporność mikrobiologiczną skóry. Wzrost pH prowadzi do zaburzenia tego mechanizmu, co może skutkować suchością, stanem zapalnym, świądem i pojawieniem się nadwrażliwości [3-5].

Wrażliwość skóry głowy nie jest jedynie problemem kosmetycznym, lecz stanowi złożony zespół objawów o charakterze dermatologicznym. Oprócz wspomnianych dolegliwości sensorycznych, wrażliwej skórze głowy może towarzyszyć rumień, choć bardzo często pacjenci nie wykazują widocznych zmian skórnych. Dyskomfort wywołany nieprzyjemnymi doznaniami, takimi jak świąd, może prowadzić do intensywnego drapania skóry głowy, co z kolei sprzyja nasileniu wypadania włosów. Wrażliwość skalpu może być również uwarunkowana występowaniem dermatoz (AZS, ŁZS, łuszczyca), tendencją do sebostazy, używaniem agresywnych detergentów, nadmierną higieną, stresem, dietą, występowaniem zaburzeń hormonalnych lub niedoborem witamin [1-3].

Na powierzchni skóry głowy naturalnie występuje duża ilość grzybów z rodzaju Malassezia. Wykazano, że lipidy obecne w ich ścianach komórkowych mogą indukować odpowiedź zapalną, zwiększając wydzielanie cytokin prozapalnych, takich jak IL-6, IL-8 czy IL-1α. Enzymy lipolityczne Malassezia rozkładają trójglicerydy obecne w sebum, prowadząc do powstania wolnych kwasów tłuszczowych. Sebum z jednej strony wspiera barierę ochronną skóry, z drugiej zaś w obecności mikroorganizmów może stać się głównym źródłem podrażnień. Mechanizm ten ma szczególne znaczenie w kontekście wrażliwej skóry głowy, która charakteryzuje się obniżoną tolerancją na czynniki zewnętrzne. W przypadku skóry nadreaktywnej równowaga pomiędzy lipidami sebum a mikrobiotą zostaje łatwo zaburzona, co nasila podatność na podrażnienia, świąd i dyskomfort [6].

Zasady pielęgnacji

Na rynku można znaleźć wiele produktów dedykowanych wrażliwej skórze głowy. W przypadku występowania objawów, warto wybierać produkt, który wyróżnia się nie tylko odpowiednim wyborem składników aktywnych, ale również dobrze skomponowaną bazą kosmetyku. Produkt dla skóry wrażliwej powinien zawierać składniki nawilżające i kojące, takie jak np. pantenol, kwas hialuronowy, alantoina, betaina czy gliceryna. Należy unikać agresywnych środków powierzchniowo-czynnych (np. laurylosiarczan sodu) oraz konserwantów, będących popularnymi czynnikami alergennymi (np. izotiazolinony). Kompozycje zapachowe również mogą powodować podrażnienia, potęgując nadwrażliwość skóry głowy. Warto wybierać kompozycje z ograniczoną listą alergenów lub produkty bezzapachowe [2, 7]. W przypadku skóry wrażliwej, zwykle odradzane są peelingi mechaniczne, które potencjalnie mogłyby prowadzić do mikrouszkodzeń naskórka, powodując świąd, pieczenie i zaczerwienienie. Zbyt intensywne tarcie dodatkowo może osłabiać barierę hydrolipidową. Należy również pamiętać o dokładnym płukaniu skóry głowy po użyciu szamponu. Podczas zaostrzenia objawów stanu zapalnego lepiej powstrzymać się od zabiegów chemicznych oraz farbowania włosów. Warto również zabezpieczać skórę głowy przed nadmiernym nasłonecznieniem – promieniowanie UV sprzyja wytwarzaniu reaktywnych form tlenu, zwiększając stres oksydacyjny, sprzyjając tym samym nadwrażliwości skóry głowy oraz utracie włosów. Łagodna pielęgnacja skóry głowy obejmuje również codzienne nawyki związane ze stylizacją włosów. Warto unikać silnego naciągania włosów, ponieważ nadmierne napięcie może osłabiać cebulki i powodować dyskomfort. Zamiast gorącego nawiewu, lepiej suszyć włosy chłodnym lub letnim powietrzem, co ogranicza ryzyko podrażnień i przesuszenia. Podobnie podczas mycia korzystniejsze jest spłukiwanie włosów chłodną wodą. Fryzury mocno ściskające włosy, takie jak ciasne upięcia, również mogą nasilać wrażliwość skalpu i sprzyjać wypadaniu włosów [2].

Składniki aktywne

Obecnie na rynku surowców kosmetycznych dostępnych jest wiele innowacyjnych składników, opracowanych w oparciu o badania ukierunkowane na łagodzenie objawów wrażliwości skóry głowy. Wielu producentów inwestuje w badania surowców, które nie tylko zmniejszają reakcje nadwrażliwości, ale także wspierają odbudowę bariery hydrolipidowej i przywracają równowagę mikrobiomu skóry. Coraz częściej pojawiają się również składniki o działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym, które redukują stres oksydacyjny i hamują kaskadę cytokin prozapalnych. Takie rozwiązania pozwalają tworzyć kosmetyki dedykowane osobom zmagającym się z przewlekłym dyskomfortem skalpu, łączące skuteczność z wysoką tolerancją dermatologiczną.

Przykładem jest surowiec EquiScalp® (Clariant), będący ekstraktem z komórek macierzystych z jabłoni Fuji (Malus Domestica Fruit Cell Culture Extract). Skuteczność zastosowania surowca została potwierdzona w badaniach klinicznych z udziałem ochotników z nadwrażliwością skóry głowy. Po 28 dniach stosowania zaobserwowano redukcję łusek, co przekładało się na wyraźną poprawę wyglądu skóry głowy. Dodatkowo odnotowano zmniejszenie jej zaczerwienienia, wskazujące na redukcję podrażnień, a uczestnicy potwierdzili wzrost komfortu oraz złagodzenie objawów nadwrażliwości skóry głowy [8]. Surowiec producenta Rahn AG – SCALPINIST®-SENSO to składnik skierowany wrażliwej skórze głowy, z problemem skłonności do przetłuszczania. Zawiera prenylowane bioflawonoidy z liści Maclura cochinchinensis o potwierdzonym działaniu antybakteryjnym i przeciwzapalnym. Badania wykazały m.in. redukcję uczucia dyskomfortu, zmniejszenie poziomu sebum i liczby porfiryn, hamując aktywność Cutibacterium acnes [9]. Wartym uwagi jest również surowiec firmy BASF – PeptAIde®.4.0. To roślinny składnik aktywny opracowany z wykorzystaniem sztucznej inteligencji, dedykowany pielęgnacji skóry i włosów narażonych na tzw. „ciche stany zapalne”. W procesie badawczym przeanalizowano liczne peptydy pod kątem zdolności hamowania uwalniania mediatorów stanu zapalnego, takich jak TNFα. Najskuteczniejsze sekwencje zostały pozyskane z białek organicznego ryżu (Oryza sativa) w kontrolowanym procesie enzymatycznej hydrolizy. Badania potwierdzają, że PeptAIde® 4.0 wspiera profilaktykę suchości skóry, łagodzi dyskomfort oraz koi wrażliwą skórę głowy skłonną do łuszczenia. Dzięki szerokiemu spektrum działania znajduje zastosowanie w formulacjach do pielęgnacji nie tylko skalpu, ale również skóry twarzy i ciała [10]. Kolejnym ciekawym surowcem, który możemy znaleźć na rynku w produktach dedykowanym skórze wrażliwej jest Saniscalp® (Solabia). Jest to składnik pochodzący z nasion marakui, wzbogacony w dimer piceatannolu. Solabia opatentowała technologię enzymatycznej biokonwersji, zwiększając aktywność biologiczną polifenoli. Saniscalp® chroni skórę głowy przed podrażnieniami i stresem środowiskowym oraz redukuje reakcję zapalną wywołaną p-fenylenodiaminą w farbach do włosów nawet o 62%. Surowiec wzmacnia integralność bariery ochronnej skóry głowy, wspierając prawidłowe różnicowanie komórek naskórka i reguluje proces złuszczania. Dzięki temu skutecznie zmniejsza zaczerwienienia skóry podrażnionej oraz ogranicza objawy łupieżu. Zastosowanie surowca zwiększa ekspresję białka SPRR2 w naskórku, wspomagając strukturę bariery skórnej i jej funkcje ochronne. Dzięki temu przeciwdziała negatywnym skutkom zaburzeń mikrobioty, wspierając zdrowie i komfort skóry głowy. Na Rysunku 1 przedstawiono wyniki badania ex vivo, w którym oceniano wpływ kremu z 1% SANISCALP® na ekspresję białka SPRR2 w porównaniu z placebo oraz kontrolą, w warunkach sztucznie wywołanej dysbiozy mikrobioty skóry głowy [11].

Rysunek 1. Ekspresja białka SPRR2 w naskórku skóry głowy – porównanie działania SANISCALP® (1%) z placebo i kontrolą w badaniu ex vivo [11].

Z oferty firmy Kalichem warto wyróżnić innowacyjny składnik Kalibiome Sensitive D-V, oparty na unikalnych postbiotykach pozyskiwanych w opatentowanym procesie biofermentacji. Wspiera przedłużenie fazy anagenu w cyklu wzrostu włosa, jednocześnie stabilizując równowagę mikrobiomu skóry głowy. Oprócz właściwości kojących wspiera również zachowanie integralności mieszków włosowych, chroniąc je przed procesem miniaturyzacji [12].

Rosnąca świadomość konsumentów na temat pielęgnacji skóry głowy powoduje, że wrażliwość skalpu staje się coraz częściej rozpoznawanym problemem dermatologicznym i trychologicznym. Połączenie wiedzy z zakresu dermatologii, mikrobiologii, biotechnologii oraz kosmetologii umożliwia projektowanie innowacyjnych formulacji, które nie tylko łagodzą dolegliwości, lecz także wzmacniają barierę ochronną i wspierają zdrowy wzrost włosów. Występowanie wrażliwości skóry głowy i jej nasilenie, jest kwestią indywidualnych predyspozycji oraz źródeł nasilenia i zasady pielęgnacji powinny być konsultowane z wyspecjalizowanym trychologiem i lekarzem dermatologiem. Edukacja pacjentów, odpowiednio dobrana pielęgnacja oraz stały rozwój badań naukowych stanowią klucz do skutecznej profilaktyki i terapii tego coraz powszechniejszego problemu.