Zrównoważony produkt kosmetyczny

Aby zrozumieć, czym jest zrównoważony produkt kosmetyczny, warto poznać definicję zrównoważonego rozwoju. Definicja ta po raz pierwszy została przyjęta w 1987 roku przez Komisję w Brundtland. Zgodnie z nią, rozwój zrównoważony to taki, który zaspokaja obecne potrzeby bez uszczerbku dla zdolności przyszłych pokoleń do zaspokajania ich własnych potrzeb. Koncepcja zrównoważonego rozwoju jest pojęciem bardzo szerokim i dotyczy trzech głównych aspektów: rozwoju gospodarczego, odpowiedzialności społecznej oraz ochrony środowiska. Rozwój gospodarczy to np. tworzenie nowych miejsc pracy na poziomie lokalnym oraz partnerstwo biznesowe. Kluczowy jest również sposób, w jaki przedsiębiorstwa współpracują z klientami, pracownikami, producentami, dostawcami czy konkurencją, a efekty tych działań oceniane są długoterminowo.
Obszar społeczny to wszelkiego rodzaju aktywności na rzecz społeczności lokalnych, równe i godne traktowanie pracowników niezależnie od kraju pochodzenia, etyczny kodeks pracy oraz działalność charytatywna. Dobrym przykładem jest wspólna światowa inicjatywa Look Good Feel Better (Wyglądaj dobrze, czuj się lepiej) wspierająca walkę z rakiem. Organizacja pomaga kobietom poradzić sobie ze skutkami ubocznymi leczenia nowotworu poprzez stosowanie produktów kosmetycznych. W obszar społeczny wpisuje się również idea sprawiedliwego handlu (ang. fair trade), mająca na celu wspieranie w rozwoju niewielkich wytwórców lokalnych, szczególnie z krajów Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej.
W przemyśle kosmetycznym idea zrównoważonego rozwoju skoncentrowana jest jednak głównie na działaniach przyjaznych dla środowiska, zmniejszających ślad węglowy. Obejmuje ona przejście na odnawialne źródła energii, zużywanie w procesach produkcyjnych mniejszej ilości wody, zaplanowanie logistyki w taki sposób, aby generować mniejszą ilość energii oraz emisji gazów, ochronę ekosystemów oraz bioróżnorodności. Podsumowując, od dobrej praktyki zrównoważonego rozwoju, która dotyczy wszystkich 3 filarów zależy długoterminowy rozwój firmy. Kluczowy jest sposób, w jaki przedsiębiorstwa współpracują z klientami, pracownikami, producentami, dostawcami czy konkurencją, a także w jaki sposób planują procesy technologiczne oraz logistykę. Efekty tych działań oceniane są długoterminowo.

Zielony Ład a przemysł kosmetyczny

Dwa główne filary Zielonego Ładu odnoszą się do składników produktu kosmetycznego oraz sposobu jego wytwarzania, pakowania i transportowania. Są to:

• gospodarka w obiegu zamkniętym,
• zero zanieczyszczeń = nietoksyczne środowisko.

Komisja Europejska przygotowując projekt Zielonego Ładu włączyła do niego również wcześniejsze regulacje środowiskowe:

• Dyrektywę o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z lat 90.,
• Dyrektywę ramową o odpadach (WFD) z 2008 roku,
• Plan gospodarki o biegu zamkniętym (CEAP),
• Strategię Plastikową z 2018 roku (wymóg recyklowalności opakowań z tworzyw sztucznych do 2030 roku oraz ograniczenia w stosowaniu mikroplastików).

Ponadto, w ramach gospodarki w obiegu zamkniętym planowane jest wprowadzenie obowiązku wyznaczania i oznakowania śladu środowiskowego produktów kosmetycznych, a także oznakowanie produktów w zakresie sortowania i recyklingu opakowań. Już w tym roku mają powstać regulacje dotyczące deklaracji środowiskowych (Green Claims). Planowana jest również rewizja Dyrektyw: PPWD oraz WFD, a także zmiany dotyczące recyklowalności, ponownego użycia opakowań oraz wymóg użycia recyklatów.

Głównym elementem drugiego filaru, czyli polityki zero zanieczyszczeń = nietoksyczne środowisko jest strategia chemiczna na rzecz zrównoważenia (Chemical Strategy for Sustainability). Zmieni ona kluczowe rozporządzenia dotyczące składników oraz produktów gotowych. W bieżącym roku odbywają się ponowne przeglądy rozporządzeń: CLP, REACH oraz Rozporządzenia WE 1223/2009. Planowane jest wdrożenie zmian w zarządzaniu substancjami chemicznymi: jedna substancja – jedna ocena, nieodzowne użycia, generyczne podejście do oceny ryzyka, współczynnik oceny mieszanin, efekt stosowania mieszanin oraz grupowanie substancji w trakcie oceny. Dodane zostaną również nowe substancje do grupy SVHC, m.in. zaburzające gospodarkę hormonalną oraz wpływające na organizm człowieka i na środowisko.

Przewidziany czas na wdrożenie założeń Zielonego Ładu to 2050 rok, jednak w 2024 roku kończy się mandat obecnej Komisji, która zainicjowała Zielony Ład. Aby wdrożenie regulacji mogło się odbyć do 2024 roku, obecny rok jest kluczowy pod względem ich powstawania. Poza tym cele, które zakłada Zielony Ład są bardzo ambitne i dalekosiężne, dlatego ich realizacja będzie długoterminowa.

Zrównoważony produkt kosmetyczny

Kosmetyk otrzymany w sposób zrównoważony spełnia swoją funkcję przy zminimalizowanym oddziaływaniu na wszystkie trzy filary zrównoważonego rozwoju: rozwój gospodarczy, odpowiedzialność społeczną oraz ochronę środowiska. Mówiąc o zrównoważonym produkcie kosmetycznym możemy wyróżnić 4 aspekty:

• surowce – zrównoważone składniki receptur,
• proces technologiczny,
• dystrybucję,
• opakowania.

Jest wiele działań na rzecz środowiska, które mogą podjąć przedsiębiorstwa w celu wdrożenia bardziej zrównoważonej produkcji i konsumpcji produktów kosmetycznych. Dotyczy to całego procesu wytwarzania i użytkowania kosmetyku, zaczynając od sposobu pozyskania surowców, poprzez proces produkcji masy kosmetycznej, opakowania, po dystrybucję i utylizację.

Zrównoważone składniki receptur

Pierwszym etapem w projektowaniu produktu kosmetycznego jest wybór surowców, które znajdą się w recepturze. Proces tworzenia receptury kosmetyku daje technologom bardzo duże możliwości wpływania na zrównoważony rozwój. Już na etapie wyboru surowców można skupić się na sposobie ich otrzymywania, źródłach pochodzenia, stopniu biodegradowalności oraz toksyczności dla organizmów wodnych. Kryteria, jakimi należy się kierować przy wyborze zrównoważonego surowca kosmetycznego to:

1. Pochodzenie surowca

W przypadku pozyskiwania surowców roślinnych, np. do produkcji ekstraktów należy zwrócić uwagę na to, w jaki sposób roślina była uprawiana oraz namnażana, tj. czy pochodzi z rolnictwa lub dzikich zbiorów, czy była uprawiana na monitorowanych plantacjach, gdzie warunki uprawy i zbioru są ściśle kontrolowane. Kolejnym ważnym aspektem jest namnażanie roślin na potrzeby przemysłu kosmetycznego – powinno odbywać się ono w warunkach laboratoryjnych, co pozwala zachować bioróżnorodność. Zrównoważony surowiec kosmetyczny powinien pochodzić ze źródeł odnawialnych, a surowce z palmy olejowej powinny posiadać certyfikat RSPO. Dobrym rozwiązaniem jest wykorzystanie surowców z upcyklingu oraz wegańskich. W przypadku, gdy surowce są otrzymywane syntetycznie, reakcje wykorzystane do ich syntezy powinny być zgodne z Zieloną Chemią. Wspieranie lokalnych producentów surowców poprzez zakup surowców ze sprawiedliwego handlu (fair trade) jest zgodne z jednym z filarów zrównoważonego rozwoju – odpowiedzialnością społeczną.

2. Sposób otrzymywania/ przetwarzania surowca

Surowce wykorzystywane do produkcji mas kosmetycznych mogą być otrzymywane w wyniku różnych procesów i reakcji chemicznych. Procesami przyjaznymi dla środowiska są:

• procesy biotechnologiczne, z wykorzystaniem mikroorganizmów,
• procesy fizyczne (mielenie, wyciskanie, ekstrakcja),
• procesy chemiczne zgodne z Zieloną Chemią (wykorzystanie takich reakcji, jak: alkilowanie, estryfikacja, uwodornienie, hydroliza, amidacja, neutralizacja czy zmydlanie.

Istnieje szereg innych reakcji chemicznych, takich jak: etoksylowanie, sulfonowanie czy synteza z wykorzystaniem tlenku etylenu, rtęci i rozpuszczalników petrochemicznych, w wyniku których otrzymywane są surowce kosmetyczne. Niestety, w wyniku tych reakcji do środowiska przedostają się substancje toksyczne.

3. Biodegradowalność

Biodegradowalność to zdolność do biochemicznego rozkładu związków organicznych przez saprobionty (głównie bakterie i grzyby) na proste związki nieorganiczne. Poza organizmami żywymi do biodegradacji przyczyniają się także czynniki naturalne, takie jak światło słoneczne, tlen z powietrza i woda. Żaden produkt, nawet naturalny, nie może jednak ulec biodegradacji, jeżeli znajduje się w miejscu niedostępnym dla czynnych mikroorganizmów, których uaktywnienie następuje wyłącznie w sprzyjających warunkach środowiskowych. Biodegradacja może przebiegać w warunkach beztlenowych lub tlenowych. Podstawową różnicą w obu procesach są produkty końcowe; w biodegradacji beztlenowej powstaje metan oraz inne proste węglowodory, a w tlenowej – woda oraz dwutlenek węgla i sole mineralne.

Wyróżnia się trzy klasyfikacje biodegradowalności w środowisku wodnym:

• łatwo biodegradowalne substancje chemiczne, które przeszły określone testy przesiewowe pod kątem biodegradowalności (badania OECD, tj. w jaki sposób materiał ulega biodegradacji w środowisku wodnym w warunkach tlenowych). Związki łatwo ulegające biodegradacji muszą wykazywać ≥60% degradacji w ciągu 10 dni podczas badania trwającego 28 dni (OECD 301),
• częściowo biodegradowalne materiały muszą wykazywać biodegradację ≥20%, ale ≤60% w teście 28-dniowym,
• słabo biodegradowalne / nieulegające biodegradacji materiały to takie, które nie przejdą testów 28-dniowych i nie ulegną biodegradacji.

Biodegradowalność surowców kosmetycznych informuje o tym, w ilu procentach surowiec jest biodegradowalny zgodnie z wytycznymi OECD 301B4.

4. Toksyczność dla organizmów wodnych

Wybierając surowce do receptur kosmetycznych warto zwrócić uwagę, czy są bezpieczne dla środowiska wodnego, tj. nietoksyczne dla organizmów żyjących w zbiornikach wodnych, ryb i koralowców. Dodatkowo, surowce nie powinny ulegać bioakumulacji w środowisku.

Zrównoważony proces technologiczny

Proces produkcji kosmetyków również można zoptymalizować w taki sposób, aby zmniejszyć zużycie wody, energii oraz ilości odpadów. Aby zmniejszyć zużycie wody, można stworzyć receptury produktów do mycia w kostce, proszku lub paście, a także zoptymalizować procedury czyszczenia w celu zmniejszenia zużycia wody lub obniżenia jej temperatury. Jednym ze sposobów zmniejszenia zużycia energii jest dobór temperatury emulsyfikacji w taki sposób, aby przeprowadzić proces w temperaturze pokojowej, „na zimno”, a także skrócenie czasów mieszania i homogenizacji masy kosmetycznej. Aby zmniejszyć ilość odpadów generowanych do środowiska, należy wybierać surowce otrzymane w procesach zgodnych z Zieloną Chemią.

Opakowania

Wybór opakowania dla kosmetyku ma ogromny wpływ na ilość generowanych odpadów. W myśl zasady zero waste, ilości materiałów opakowaniowych powinny być minimalne, co można osiągnąć poprzez zminimalizowanie ich wielkości i złożoności. Dodatkowo, zgodnie ze strategią plastikową z 2018 roku, do 2030 roku wszystkie opakowania wprowadzone do obrotu na obszarze UE będą nadawać się do recyklingu, a 60% z nich do przetworzenia lub powtórnego użycia. Dlatego ważny jest dobór opakowań z tworzyw nadających się do recyklingu. Strategia plastikowa zobowiązuje państwa członkowskie UE do zmian w cyklu życia opakowań i wprowadzenia dla nich obiegu zamkniętego. Gospodarka w obiegu zamkniętym to system gospodarczy bazujący na zmniejszeniu wytwarzanych odpadów poprzez wydłużenie życia poszczególnych produktów. W systemie tym odpady, w tym również i surowce z nich pochodzące, po zakończeniu użyteczności produktów pozostają w gospodarce. Dodatkowo minimalizowanie wagi opakowań wpłynie na zmniejszenie emisji dwutlenku węgla do środowiska.

Podsumowując, na każdym etapie projektowania produktu kosmetycznego możemy przyczynić się do budowania Zielonego Ładu. Ocena profilu środowiskowego stosowanych składników oraz analiza całego cyklu życia surowców to krok milowy w kierunku zrównoważonego rozwoju. Świadomy dobór opakowań do kosmetyków zapewni recyklowalność materiałów opakowaniowych.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 3/2022