Redukcja odpadów dzięki recyklingowi i procesom cyrkulacyjnym

Nieustannie rosnące zainteresowanie zrównoważonym rozwojem jest obserwowane w branży kosmetycznej już od dłuższego czasu. Zwraca się uwagę na środowiskowe, społeczne i ekonomiczne skutki zarówno wytwarzania jak i stosowania kosmetyków. W szerszej perspektywie, ostatecznym celem na ścieżce zrównoważonego rozwoju jest tzw. zero waste, czyli kompleksowe podejście do wykorzystywania zasobów: od odpowiedzialnej produkcji, po konsumpcję. Istotnym filarem zrównoważonego podejścia w produkcji kosmetyków jest wykorzystanie recyklingu i procesów cyrkulacyjnych na różnych etapach wdrażania produktu na rynek. Zainteresowanie konsumentów tymi aspektami, jako czynnikami istotnymi przy wyborze kosmetyku, nie jest tymczasowym krzykiem mody, a obserwowanym globalnym trendem. Zgodnie z badaniem przeprowadzonym przez Personal Care Products Council, 68% konsumentów uważa aspekty zrównoważonego rozwoju produktu za ważne przy podejmowaniu decyzji zakupowych, podczas gdy 66% chętnie przeznaczyłoby więcej pieniędzy na produkt deklarujący pozytywny wpływ na środowisko [1]. Ponadto, na podstawie badania z 2023 roku, dla większości Polaków o efektywności kosmetyku w kontekście środowiskowym, świadczył jego naturalny skład i opakowanie nadające się do recyklingu [2].

Recykling możemy zaklasyfikować jako jeden z procesów cyrkulacyjnych. Polega on na przekształceniu produktów lub odpadów pierwotnie przeznaczonych do zniszczenia w produkty podobne lub równoważne. Innymi słowy, produkty poddane recyklingowi muszą trafić do zakładu, gdzie zostaną rozłożone, aby można je było ponownie wykorzystać w procesie produkcyjnym. Zastosowanie recyklingu w produkcji wiąże się z szeregiem korzyści, takich jak spowolnienie tempa pozyskiwania zasobów naturalnych poprzez wykorzystanie istniejących materiałów, zmniejszenie całkowitej ilości odpadów wysyłanych na składowiska oraz przyczynia się do obniżenia emisji gazów cieplarnianych. Główną niedoskonałością tego procesu, jest konieczność użycia energii do przekształcenia produktu [3]. Według badania Allied Market Research, szacowaną wielkość rynku składników kosmetycznych pochodzących z recyklingu wyceniono na 231,5 mln dolarów w 2021 roku i przewiduje się, że do 2031 osiągnie 433,5 mln dolarów [4].

W ogólnym podejściu, materiały stosowane w opakowaniach kosmetyków to głównie tworzywa sztuczne, szkło i metal, a także używane zwykle do celów dekoracyjnych: folia i akryl. Niemniej jednak spośród wymienionych, najpopularniejszym materiałem stosowanym w opakowaniach kosmetyków są tworzywa sztuczne, potocznie nazywane plastikami.
Według danych Plastics Europe z 2015 r. w państwach UE ok. 39,9% (z 49 mln ton) odpadów pochodziło z opakowań [5]. Niewątpliwie, do głównych zalet stosowania plastiku w kosmetykach należy wysoka jakość, elastyczność i odporność na stłuczenie, co jest niezwykle istotne w dystrybucji. Tak rozpowszechnione stosowanie tworzyw sztucznych wynika również z faktu, że są bardzo lekkie, stosunkowo tanie oraz bezwonne [6]. Jeśli chodzi o recykling opakowań, należy zauważyć, że nie wszystkie tworzywa sztuczne mogą być poddawane recyklingowi w równym stopniu. Takie tworzywa jak PET, HDPE i PVC są powszechnie recyklingowane, podczas gdy PS, PP i LDPE zwykle nie poddaje się recyklingowi z uwagi na ich znikomą lub ujemną wartość przetwórczą [6]. Do niedawna tylko niewielki procent opakowań kosmetyków nadawał się do przetworzenia, ze względu na zbyt małą wielkość oraz zbyt skomplikowaną budowę na którą składało się wiele różnych materiałów. Jednak tendencja ta zmienia się w kierunku lepszej podatności opakowań kosmetyków do recyklingu [7]

Pojęcie recyklingu w kontekście opakowań kosmetyków to także wykorzystanie materiałów pochodzących z recyklingu pokonsumenckiego, tj. z języka angielskiego – post consumer rececycled materials (PCR). Są to materiały wytwarzane z przedmiotów poddawanych recyklingowi przez konsumentów na co dzień, takich jak aluminium, pudełka kartonowe, papier i plastikowe butelki. Pokonsumenckie tworzywa sztuczne z przemiału (PCR) zyskały popularność jako zrównoważona opcja w opakowaniach kosmetyków. Materiały te powstają z przetworzonych odpadów, które zostały odpowiednio przygotowane i oczyszczone. Stosowanie tworzyw PCR w opakowaniach kosmetyków zmniejsza zapotrzebowanie na pierwotne tworzywa sztuczne i pomaga zapobiegać wyrzucaniu odpadów z tworzyw sztucznych na wysypiska śmieci i do środowiska. Tworzywa sztuczne PCR są świetną opcją w przypadku zrównoważonych opakowań kosmetycznych, ponieważ pomagają ograniczać ilość odpadów i promować gospodarkę o obiegu zamkniętym [7].

Kolejnym procesem cyrkulacyjnym jest upcykling. W przeciwieństwie do recyklingu, w tym procesie wykorzystuje się materiały bez ich niszczenia, aby stworzyć z nich inne produkty o wyższej jakości lub wartości. Upcykling, przyczynia się do zmniejszania zużycia surowców pierwotnych, przez co stanowi bardziej energooszczędną drogę do tworzenia produktu. Ponadto, wykorzystanie do produkcji materiału, który w innym wypadku byłby przeznaczony do utylizacji, znacząco wpływa na ograniczenie produkowanych odpadów a co za tym idzie, zmniejsza ryzyko zanieczyszczenia powietrza, wody oraz wpływa na redukcję emisji gazów cieplarnianych [1]. Składniki kosmetyków takie jak np. ścierniwa, ekstrakty, olejki eteryczne, oleje czy też fermenty, produkowane zgodnie z ideą upcyklingu, mogą powstawać z różnorodnych odpadów spożywczych, takich jak wytłoczyny oliwek, skórki owoców cytrusowych, odpady z obróbki kawy, herbaty czy ziaren kakaowca, a także pestki i inne twarde części roślin. Być może w najbliższej przyszłości będzie również możliwy upcykling tworzyw sztucznych, czego ciekawym przykładem może być biotransformacja szeroko stosowanego w przemyśle poli(tereftalanu etylenu) w wanilinę [7].

Pojęciem, które również dość często pojawia się w kontekście procesów cyrkulacyjnych jest downcykling, polegający na ponownym wykorzystaniu odpadów lub materiałów i przetworzeniu w produkt o niższej wartości względem oryginału. Jednocześnie, proces ten nie zyskał dotychczas aż tak dużej popularności w szeroko pojętej branży beauty, jak opisany wcześniej upcycling [1]. Przykładem downcyklingu jest przetwórstwo papieru, którego właściwości pogarszają się z każdym kolejnym cyklem.

Koncepcja nabierająca rozpędu i stopniowo zyskująca coraz większą popularność oraz uznanie, a której celem jest przede wszystkim redukcja liczby odpadów to “Circular beauty”.

Circular beauty to trend, który gromadzi pod jednym hasłem wszystkie aspekty dotyczące produkcji oraz funkcjonowania kosmetyków w obiegu zamkniętym, począwszy od projektowania przez produkcję, używanie aż do utylizacji, w sposób zrównoważony i przyjazny dla środowiska. Gospodarka o obiegu zamkniętym ma na celu jak najdłuższe utrzymanie wartości produktów, materiałów i zasobów poprzez ich powrót do cyklu produkcyjnego po zakończeniu ich użytkowania, przy jednoczesnej minimalizacji wytwarzania odpadów [8].

Każdy etap życia kosmetyku funkcjonującego w obiegu zamkniętym, niesie za sobą liczne wyzwania, którym musi sprostać producent. Etap projektowania to między innymi moment na wprowadzenie innowacyjnych koncepcji takich jak np. produkty bezwodne. Bezpośrednio powiązanym z nim i mającym znaczny wpływ na przebieg projektowania, jest dobór składników. Selekcja surowców pod kątem parametrów środowiskowych, socjalnych oraz ekonomicznych jest konieczna, aby stworzyć zrównoważony produkt. Brane pod uwagę parametry to między innymi biodegradowalność, pochodzenie np. z upcyklingu, metoda otrzymywania, a także skutki społeczne, ekonomiczne i etyczne pozyskiwania danego surowca [6].

Główne problematyczne kwestie zrównoważonego rozwoju podczas etapu produkcji kosmetyków są związane ze zużyciem energii, wody i gospodarką odpadami. Dlatego też gałęzie przemysłu coraz częściej dążą do rozwoju i stosowania innowacyjnych technologii, które zmniejszają ślad środowiskowy, węglowy i wodny. Zmiany mogą polegać między innymi na stosowaniu odnawialnych źródeł energii, zmniejszeniu temperatury procesów czy też używaniu energooszczędnych urządzeń [7].

Dystrybucja boryka się najczęściej z problemem śladu węglowego. Aby zapewnić równowagę ekologiczną na etapie transportu, firmy mogą zdecydować się na przejście z ciężarówek i samolotów na pociągi bądź statki. Inną alternatywą jest wprowadzenie pojazdów elektrycznych, hybrydowych lub wykorzystujących energię alternatywną [7].

Faza użytkowania przez konsumenta charakteryzuje się wieloma zmiennymi, takimi jak nawyki i styl życia konsumenta, należy rozważyć, czy produkt jest aplikowany i używany przez konsumenta, czy przez profesjonalistę. Istotny jest rodzaj produktu, zużywana ilość i częstotliwość stosowania. Wpływ tej fazy na zrównoważoność produktu kosmetycznego w dużym stopniu zależy od projektu i marketingu produktu, za które odpowiada producent [7].

Faza przetwarzania jest mocno zależna od opakowania. Interesującą w kontekście redukcji odpadów jest strategia “Reduce, Recycle, Reuse, Recover”, czyli zmniejszenie ilości opakowań,  recykling opakowania po zużyciu, kolejne wykorzystanie poprzez ponowne napełnienie opakowania oraz ponowne wykorzystanie przez przetwarzane odpadów. Dodatkowo możliwe jest zastosowanie materiałów, które ulegają biodegradacji i można je utylizować w środowisku. Redukcja ilości materiałów użytych do produkcji opakowania widocznie przyczynia się do zmniejszenia nakładu generowanych odpadów, zmniejszenia ceny, a także jest korzystna pod względem transportu, ze względu na zmniejszoną wagę i przestrzeń. Ponowne wykorzystanie opakowań to również skuteczna strategia zmniejszania śladu węglowego. Fundacja Ellen Macarthur odkryła, że gdyby wszystkie butelki po produktach kosmetycznych i pielęgnacyjnych nadawały się do ponownego napełniania, emisje gazów cieplarnianych zmniejszyłyby się o 80–85% [7].

Niezależnie od bycia odpowiedzią na wymagania zmieniającego się rynku, recykling wraz z pozostałymi procesami cyrkulacyjnymi, niewątpliwie przynosi wiele korzyści środowiskowych, pozwala oszczędzać energię oraz zmniejszać ilości generowanych odpadów. Pojawiające się trendy takie jak “circular beuaty” skłaniają producentów do działań w kierunku zrównoważonej ekologii i wspieranie zamkniętego cyklu życia kosmetyku. W skutek tych działań, uzyskiwane są wyroby, których ślad węglowy oraz wpływ na środowisko jest znacząco niższy, a generowane do ich wyprodukowania odpady mogą być w przemyślany sposób ograniczane i zarządzane.