Odpady z tworzyw sztucznych to obecnie poważny problem ekologiczny. Stanowią one znaczną część wszystkich produkowanych na świecie śmieci. Coraz częściej poruszany jest temat zagrożeń płynących z braku ich zagospodarowania i stale rosnącej ilości zalegającej na wysypiskach śmieci. W 2018 roku w Polsce 62% opakowań z tworzyw nie zostało poddanych recyklingowi – są to odpady pozyskiwane z gospodarstw domowych, przemysłu i handlu. Cieszy natomiast stała tendencja wzrostowa, ponieważ z roku na rok coraz więcej odpadów poddawanych jest recyklingowi, choć wciąż bardzo duża ich ilość trafia na wysypiska śmieci. Ma to związek z wieloma czynnikami, m.in. z brakiem świadomości społecznej konieczności segregowania śmieci czy brakiem infrastruktury pozwalającej na odzysk jak największej ilości odpadów.
Odpady opakowaniowe niemalże w całości poddawane są recyklingowi mechanicznemu. Proces ten składa się z kilku etapów: oczyszczania, sortowania, mielenia, mycia, suszenia i regranulacji. Podczas recyklingu mechanicznego dochodzi do rozdrobnienia surowca, ale co ważne – jego struktura chemiczna pozostaje nienaruszona.
Znajomość przebiegu całego procesu może być pomocna w wypracowaniu wspólnego stanowiska z korzyścią dla konsumentów, firm kosmetycznych i recyklingowych.
Proces przetwarzania (na przykładzie firmy recyklingowej AKPOL Adam Kuś)
Odpady, które zostały dostarczone do firmy recyklingowej, najpierw poddawane są wstępnej kontroli jakości, a następnie trafiają na taśmę produkcyjną. Tam poddawane są następującym po sobie etapom:
1. Otwieranie belek – „zbelowane” odpady są mocno sprasowane i spięte drutami. Najpierw więc należy usunąć druty, a następnie otworzyć belki i rozdzielić odpady na pojedyncze elementy.
2. Wstępne oczyszczanie – następuje m.in. usunięcie gruzu, piasku i kamieni.
3. Sortowanie optyczne na poszczególne rodzaje tworzyw – tak przygotowane odpady są sortowane za pomocą widma podczerwieni na różnego rodzaju tworzywa. Dla potrzeb
firmy AKPOL Adam Kuś odbierane są opakowania wykonane z HDPE, PP, LDPE. Pozostałe tworzywa zostają zutylizowane. Co ważne, pomimo zastosowania tej technologii, nad całym procesem sortowania czuwają jeszcze pracownicy.
4. Wstępne mielenie – posortowane odpady są rozdrabniane.
5. Proces mycia – podczas tego etapu opakowania zostają oczyszczone m.in. z pozostałości organicznych i błota. Ma tutaj również miejsce proces flotacji – dzięki niemu odseparowywane są tworzywa, które toną w wodzie, np. PS, PET, czy PCV. Zapewnia to bardzo dokładne rozseparowanie poszczególnych tworzyw i eliminuje błędy powstałe na etapie sortowania optycznego i ręcznego.
6. System wanien, wirówek i suszarek – jest to ciąg procesów prowadzących do wytworzenia czystego i suchego przemiału.
7. Sortownik kolorów – uprzednio przygotowany przemiał jest sortowany w zależności od zapotrzebowania na odpowiednie kolory.
8. Homogenizacja – następuje mieszanie przemiału dla ujednolicenia danej partii materiału.
9. Regranulacja – czysty, suchy przemiał poddawany jest procesowi regranulacji. Służą do tego odpowiednie wytłaczarki, wykorzystujące kaskady odgazowań i odpowiednią filtrację.
10. Magazynowanie – gotowy regranulat jest mieszany, co pozwala ujednolicić daną parti ę materiału. Następnie pakowany jest do big bagów, w których jest magazynowany.
Problemy związane z przetwarzaniem opakowań kosmetycnych z HDPE, PP, LDPE
Firmy recyklingowe napotykają na szereg trudności związanych z przetwarzaniem odpadów kosmetycznych. Niestety nie wszystkie opakowania kosmetyczne są zaprojektowane w ten sposób, aby można było je w 100% poddać recyklingowi. To powoduje dodatkowe nakłady, konieczność częstych remontów i rozbudowywania parku maszynowego. Poniżej znajduje się kilka przykładowych problemów, z jakimi na co dzień spotykają się firmy, do których trafi ają odpady z opakowań kosmetycznych:
Niejednolity materiał – żeby wyprodukować dobrej jakości recyklat, należy użyć jednorodnego wsadu, dlatego tak istotne jest aby zarówno butelka, nakrętka, jak i etykieta były wykonane z tego samego tworzywa. Jest to ogromne wyzwanie już na etapie projektowania, by użyć tych samych materiałów do produkcji opakowań. Każde opakowanie, które nie jest wykonane w 100% z jednolitego materiału, stanowi utrudnienie lub nawet uniemożliwia recykling danego opakowania.
Dla przykładu, szklane opakowanie z plastikowym korkiem trafi do firmy zajmującej się przetwórstwem szkła. Plastik albo będzie zutylizowany, albo taka firma musi zainwestować w kolejny park maszynowy, aby ten plasti k poddać recyklingowi. I analogicznie: gdy opakowanie z plastiku posiada np. szklany dozownik, trafia do firmy przetwarzającej plastik, a szkło – do utylizacji lub będzie wymagało kolejnych nakładów finansowych, aby to szkło odzyskać i np. odsprzedać. Niestety to rozwiązanie nie jest stosowane, ponieważ jest zupełnie nieopłacalne.
Sprężynki – kolejny problem dotyczy metalowych sprężynek, które pojawiają się w plasti kowych opakowaniach kosmetycznych z dozownikami. Metal nie tylko nie zostanie poddany recyklingowi, ale również powoduje zapychanie się różnych części maszyn podczas całego procesu.
Etykiety – firmy do sortowania opakowań kosmetycznych wykorzystują sortowniki optyczne działające na zasadzie widma podczerwieni, dlatego opakowanie musi być jednorodne. Jeżeli etykiety są wykonane z innych tworzyw niż butelka, sortownik może źle zakwalifi kować dane opakowanie. Daje to duże ryzyko błędu. Przykładem jest butelka wykonana z HDPE, gdzie 70% powierzchni stanowi etykieta wykonana z PP – jest bardzo duże prawdopodobieństwo, że taka butelka zostanie zakwalifikowana jako PP.
Etykiety tekturowe – czasami można spotkać opakowania kosmetyczne wykonane z plasti ku, ale oklejone etykietą tekturową. Jeżeli trafi ono do fi rmy przetwarzającej plastik, to podczas procesu mycia (oprócz problemu z rozpoznawaniem) tektura namoknie i zablokuje linie do sortowania.
Silny klej – uniemożliwia oderwanie folijek aluminiowych przyklejanych do wieczek i etykiet przyklejanych do butelek, a także spala się i „gazuje” podczas procesu regranulacji. To oczywiście generuje dodatkowe koszty i zmniejsza jakość recyklatu.
Złe oznaczenie – zdarza się, że producent opakowania zmienił materiał, z jakiego produkuje swoje wyroby, ale nie zmienił formy i oznaczenia w niej zastosowanego. Powoduje to sytuację, gdzie mamy butelkę wykonaną z HDPE, ale oznaczoną jako PP.
Zastosowanie silikonów – część producentów opakowań stosuje silikony w korkach i nakrętkach. Są one bardzo trudne do usunięcia w procesie recyklingu i trafi ają do końcowego recyklatu, powodując jego zabrudzenie, a tym samym uniemożliwiają jego wykorzystanie.
Propozycje rozwiązań
Większość z wyżej wymienionych problemów może zostać całkowicie wyeliminowana, jeżeli na etapie projektowania opakowań kosmetycznych będą brane pod uwagę problemy z ich przetwarzaniem.
Bardzo prostym rozwiązaniem wydaje się całkowite zastąpienie silikonów przez tworzywo TPE, które łączy się z poliolefinami i nie utrudnia procesu recyklingu.
Dobrym przykładem jest pokazana na zdjęciu butelka, gdzie zarówno korpus, korek, jak i etykieta są wykonane z polipropylenu.
To gwarantuje że w 100% zostanie ona poddana recyklingowi. Nie ma ryzyka błędu przy sortowaniu. Ważne jest również, że opakowanie to nie zawiera żadnych innych materiałów, takich jak metal, szkło czy drewno. Jest jednolite i to jest jego ogromną zaletą! Jedynie nie da się go odwrócić, aby opróżnić je z całej zawartości.
Kolejną propozycję rozwiązań narzuca Unia Europejska w swojej dyrektywie: „Od 2024 roku nakrętki i wieczka plastikowe będzie można wprowadzić do obrotu tylko pod warunkiem, że będą one przymocowane na stałe do butelek i pojemników. Od tego samego roku wszystkie butelki PET będą musiały być wykonane co najmniej w 25% z surowca wtórnego, a od 2030 roku wszystkie butelki plastikowe (niezależnie od rodzaju tworzywa) − w 30%”.
Duże, międzynarodowe korporacje same obecnie wychodzą z inicjatywą i produkują swoje opakowania, wykorzystując recyklaty od 20% (zewnętrzne warstwy nie mają kontaktu z produktem) do nawet 100%, jeżeli opakowanie nie wymaga certyfikatów dostępu do żywności. Inwestują też w zmianę zachowań konsumentów, czyli nas wszystkich.
My, konsumenci, jeżeli chcemy przyczynić się do ochrony środowiska, musimy zgodzić się na to, by opakowania na produkty kosmetyczne nie były lśniąco białe. Jeżeli zastosujemy recyklaty do ich produkcji, to będą one raczej kremowe, matowe, szare lub nawet czarne, a na ich powierzchni mogą występować drobinki wtrąceń. Nie znaczy to, że produkt w nich zawarty będzie gorszy. Jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że wszystko musi błyszczeć i być pięknie opakowane. A jakie znaczenie ma to, czy np. tubka pasty do zębów jest opakowana dodatkowo w karton, który od razu wyrzucamy? Albo jakie znaczenie ma to, czy pojemnik na mydło w płynie jest przezroczysty i widać poziom jego zawartości, podczas gdy np. większość szamponów jest opakowana w nieprzeźroczyste butelki? Podobnie jest z kostkami do toalet. Czy czarne opakowanie przeszkadzałoby nam, czy musi być koniecznie transparentne? To tylko kilka z tysięcy pytań, na które musimy sami sobie odpowiedzieć, jeżeli chcemy być odpowiedzialnymi konsumentami.
Nie należy łudzić się, że z dnia na dzień będziemy w stanie zaprzestać używania plastikowych opakowań, natomiast powinniśmy skupić się na recyklingu jak największej ilości odpadów, które już w tej chwili posiadamy, oraz na ograniczeniu produkcji polimerów oryginalnych. Odpady powinniśmy zacząć traktować jako zasób, który możemy wykorzystać. Aby to osiągnąć, konieczny jest dialog i współpraca pomiędzy firmami wykorzystującymi opakowania z tworzyw sztucznych, producentami tychże opakowań oraz firmami recyklingowymi. Odpowiednie zmiany wprowadzone na etapie projektowania opakowań pozwolą na ich wielokrotne przetwarzanie i ponowne wykorzystywanie bez konieczności wyrzucania. Bardzo ważna jest współpraca w tym zakresie, ponieważ szczegóły związane np. z budową opakowań mogą stanowić przeszkody niemalże na każdym etapie procesu przetwarzania. Niezbędna jest także zmiana przyzwyczajeń i wyborów konsumenckich.
Bibliografia
- STRATEGIA PLASTIKOWA I KOSMETYKI. Raport Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego: https://www.kosmetyczni.pl/uploads/strategia%20plastikowa/Rapo%20Strategia%20Plastikowa%20i%20Kosmetyki.pdf
- https://www.plasticseurope.org/pl/focus-areas/circular-economy/zero-plastics-landfill/recycling-and-energy-recovery
- https://www.plasticseurope.org/pl/resources/publications/1999-tworzywafakty-2019
Rafał Topolski
Regranulaty, AKPOL
Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 2/2020
