Opakowania wielokrotnego użytku

Branża kosmetyczna stanowi istotny i dynamicznie rozwijający się segment globalnej gospodarki. Ugruntowana pozycja rynkowa i ciągły rozwój branży kosmetycznej determinuje szereg wyzwań, z jakimi od wielu lat mierzą się podmioty branżowe. Obecnie za jedno z kluczowych trendów należy uznać spełnienie oczekiwań konsumentów i ustawodawców w zakresie tzw. zrównoważonego rozwoju.

Branża kosmetyczna znana ze swojej elastyczności i proaktywnego działania intensywnie poszukuje innowacyjnych i prośrodowiskowych rozwiązań mających pomóc w minimalizowaniu negatywnego wpływu swoich produktów i procesów produkcyjnych na środowisko. Podejmowane są więc różne inicjatywy od wykorzystania alternatywnych, przyjaznych dla środowiska surowców, po ograniczanie zużycia energii i wody czy też minimalizowanie emisyjności i wytwarzanych odpadów.

Jednym z istotnych kierunków w działaniach związanych z dostosowaniem się do wymagań GOZ jest dobór odpowiedniego opakowania do oferowanych produktów. W związku z faktem, że opakowania pełnią wiele innych funkcji aniżeli tylko podstawowa funkcja ochronna, prace w tym kierunku są złożone i wymagają zarówno nieszablonowego podejścia, jak i rozwoju nowych technologii. W obliczu dynamicznych poszukiwań nowych rozwiązań w zakresie szeroko rozumianego opakowalnictwa dla branży kosmetycznej, coraz bardziej popularny staje się kierunek związany z możliwością wielokrotnego ich użytku. Coraz więcej marek kosmetycznych dąży do przekształcenia swoich opakowań w formy bardziej trwałe, dając im sposobność ponownego użycia. Działania te mają na celu istotnie zredukować ilość wprowadzanych odpadów przez podmioty z branży kosmetycznej w ujęciu globalnym. Wprowadzenie trwałego opakowania wielorazowego może prowadzić do powstania nowego trendu rynkowego, który poprzez zastosowanie skutecznej komunikacji marketingowej może stać się sposobem na zbudowanie lojalności klientów, przy wykorzystaniu zabiegu promowania odpowiedzialności społecznej i ekologicznej.

Perspektywa dla opakowań wielokrotnego użytku wobec założeń gospodarki obiegu zamkniętego

Podstawowe założenia GOZ opartego na modelu cyrkularnym zakładają poza minimalizacją zużycia surowców i materiałów utrzymywanie ich jak najdłużej w obiegu zamkniętym. Trend ten jest koniecznością między innymi z uwagi na ograniczone zasoby środowiska, ale także na próbę minimalizacji odpadów [1].

W gospodarce obiegu zamkniętego obowiązuje hierarchia 3xR. Jest to zasada obowiązująca zarówno dla surowców, jak i odpadów. Trzy „R” to z angielskiego: reduce, reuse, recycle, czyli: redukuj, używaj ponownie, poddawaj recyklingowi. Im wyżej w hierarchii znajduje się dana metoda, tym jest lepsza.

Oznacza to, że priorytetem powinna być – o czym często zapominamy – redukcja liczby odpadów i możliwie jak najbardziej efektywne wykorzystywanie surowców. W dalszej kolejności próba utrzymania surowców jak najdłużej w obiegu, np. poprzez ich ponowne wykorzystywanie czy naprawę. A dopiero ostatnim działaniem w hierarchii GOZ jest recykling materiałowy czy kompostowanie [2].

Trend wytwarzania opakowań wielokrotnego użytku świetnie wpisuje się w założenia GOZ, jednocześnie pozycjonując się wysoko w hierarchii 3R. Ponowne użycie opakowań jest realną szansą na zachowanie surowców dłużej w obiegu, a co za tym idzie na istotną redukcję zużycia materiałów pierwotnych do ich produkcji.

Definicja opakowania wielokrotnego użytku w perspektywie obecnych wymagań prawnych

Odnosząc się do obowiązujących aktów prawnych – w ustawie z 13 czerwca 2013 roku o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi [2] przedstawiono następującą definicję opakowania wielokrotnego użytku: „opakowanie wielokrotnego użytku jest to opakowanie przeznaczone, zaprojektowane i wprowadzone do obrotu tak, aby osiągnąć w ramach jednego cyklu życia wielokrotną rotację przez powtórne napełnianie lub ponowne użycie do tego samego celu, do którego było pierwotnie przeznaczone; opakowanie to staje się odpadem opakowaniowym, gdy przestaje być opakowaniem wielokrotnego użytku”.

Nawiązując do obowiązujących aktów prawnych, warto zaznaczyć, że istotne jest spełnienie wszystkich 3 zawartych w definicji przesłanek wielokrotnego użycia – przeznaczenie, zaprojektowanie i wprowadzenie do obrotu. Ma to szczególne znaczenie w przypadku branży spożywczej, gdzie obserwuje się różne próby „przekwalifikowania” opakowań jednorazowych na opakowania wielokrotnego użytku bazując tylko na jednym z powyższych wymagań. Rozwinięcie i uszczegółowienie tych wytycznych znajdziemy w normie PN-EN 13429: 2007 Opakowania – wielokrotne użycie [3], zharmonizowanej z Dyrektywą 94/62/WE [4].

Wymagania dla opakowań wielokrotnego użytku stanowią więc kombinację wymagań dotyczących zarówno samego opakowania, jak i systemu wielokrotnego użycia, w którym opakowanie funkcjonuje.

Powyższe wytyczne znalazły również odzwierciedlenie w projekcie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Rozporządzenie PPWR) [5]. Dokument ten wskazuje, że Państwa członkowskie powinny wprowadzić środki mające na celu zachęcenie do ustanawiania systemów ponownego użycia opakowań i systemów powtórnego napełniania w sposób przyjazny dla środowiska.

Ponowne użycie opakowań nie jest czymś nowym. W przeszłości różne formy opakowań wielokrotnego użytku były już stosowane, jednak w ciągu ostatnich dziesięcioleci wobec rosnącego konsumpcjonizmu społeczeństwa zauważalny był trend stopniowego odchodzenia od tego rodzaju opakowań na rzecz opakowań jednorazowego użytku.

Dziś już wiemy, że wobec zachodzących zmian klimatycznych i rosnącej świadomości ekologicznej społeczeństwa jest to tendencja, która powinna i wręcz musi zostać zatrzymana. W celu przerwania negatywnych dla środowiska efektów wieloletniego promowania opakowań jednorazowych, wprowadzane są stopniowo akty prawne, których rolą jest promowanie zupełnie odwrotnego kierunku, który wynika z założeń gospodarki o obiegu zamkniętym.

Opakowania wielokrotnego użytku doskonale wpisują się w powyższy model gospodarki. Ich główną zaletą jest przede wszystkim redukcja odpadów. Opakowania wielokrotnego użytku są projektowane z myślą o trwałości i długotrwałym użytkowaniu, co prowadzi do wydłużenia ich cyklu życia i zmniejszenia ilości opakowań trafiających na wysypiska śmieci oraz do spalarni. Kolejną istotną zaletą stosowania opakowań wielokrotnego użytku jest oszczędność niezbędnych do produkcji opakowań surowców. Ponowne wykorzystanie opakowań ogranicza potrzebę produkowania nowych opakowań z surowców pierwotnych, takich jak tworzywa sztuczne, szkło, papier czy metale, co zmniejsza zużycie zasobów naturalnych. Warto zaznaczyć, że promowanie opakowań wielokrotnego użytku może się przyczynić również do zmiany postaw konsumentów i przekonać ich do idei racjonalnego wykorzystania surowców, m.in. poprzez dokonywanie bardziej zrównoważonych wyborów zakupowych, co może mieć długofalowy i pozytywny wpływ na środowisko naturalne.

Opakowania wielokrotnego użytku – klasyfikacja/kategoryzacja

W celu osiągnięcia jak największych korzyści dla środowiska, należy rozważnie dobierać system ponownego pakowania do opakowania. Opakowania i systemy pakowania do ponownego użycia można podzielić na kilka rodzajów [1]:

1. Opakowania z możliwością ponownego napełnienia za pomocą dozownika zbiorczego

Klienci korzystają ze swoich opakowań lub opakowań wytwarzanych bezpośrednio przez producenta do wielokrotnego napełniania ich danym produktem np. w sklepie. Największą zaletą takiego rozwiązania jest znaczna redukcja, a niekiedy również całkowite wyeliminowanie procesu korzystania z dodatkowych opakowań.

2. Opakowania z wymiennym wkładem w postaci butelki, pojemnika, saszetki

Opakowanie uzupełniające jest wykonane z mniejszej ilości materiału niż opakowanie główne. Opakowanie macierzyste można uzupełniać poprzez:

• wlanie produktu do opakowania macierzystego;
• umieszczenie pojemnika w opakowaniu macierzystym;
• rozcieńczanie skoncentrowanego produktu w wodzie wewnątrz opakowania macierzystego.

3. Opakowania zwrotne

Klienci zwracają puste opakowania, które zostaną wyczyszczone i ponownie napełnione do przyszłego wykorzystania przez sprzedawcę/producenta (można połączyć z systemem kaucji w celu zapewnienia zachęty finansowej).

4. Opakowania transportowe

Klienci otrzymują produkt w opakowaniu wielokrotnego użytku, który jest zwracany poprzez dostawę/odbiór pod drzwi lub za pośrednictwem poczty, a Klient wykorzystuje opakowania kilkukrotnie, zanim zostaną wyrzucone.

Opakowania wielokrotnego użytku – wyzwania rynkowe

W zależności od rodzaju opakowania, wprowadzenie systemów ponownego użycia zazwyczaj będzie wymagało znacznych zmian w łańcuchach dostaw oraz przestrzegania ścisłych standardów higienicznych, tak aby zapewnić bezpieczeństwo i funkcjonalność ponownie wykorzystywanych opakowań. W kwestii oceny środowiskowej opakowań wielokrotnego użytku należy mieć świadomość, że opakowania zaprojektowane z myślą o trwałości i ponownym użyciu często będą generować wyższą emisję dwutlenku węgla przy pierwszym użyciu (rozpatrując etap produkcyjny i procesy logistyczne). Sam kontekst prośrodowiskowy opakowania wielokrotnego użytku należy rozpatrywać przede wszystkim przy uwzględnieniu całego cyklu życia opakowania.

Jako istotne wyzwanie kreuje się również potrzeba zmian przyzwyczajeń i nawyków konsumentów. Zmiana nawyków konsumenckich, promowanie i wdrożenie efektywnego systemu ponownego użycia opakowań dla branży kosmetycznej nie jest ani prostą, ani subtelną operacją. Misja zachęcenia konsumenta do stosowania produktów w opakowaniach wielokrotnego użytku właśnie w tym sektorze wydaje się szczególnie trudna. Opakowanie dla branży kosmetycznej musi wyglądać atrakcyjnie, musi zapewniać pozytywne wrażenia użytkownikowi, powinno być higieniczne i bezpieczne, ale konsumenci zwracają również uwagę na cenę produktu, która ze względu na stosowanie opakowań wielokrotnego użytku niestety może wzrosnąć.

Według wstępnych predykcji, wprowadzanie opakowań wielokrotnego użytku może generować dodatkowe koszty, a więc czynić samo opakowanie „droższym” z punktu widzenia producenta, przynajmniej na pierwszym etapie inwestycji. Realny zwrot kosztów może okazać się zauważalny dopiero po kilku latach. Oczywiste jest więc, że część lub całość kosztów tych zmian zostanie przeniesionych na ostatecznego klienta. Raport przeprowadzony przez Searious Business, „Ekonomia systemów ponownego użycia – badanie tego, co sprawia, że ​​system opakowań wielokrotnego użytku jest opłacalny finansowo”, zidentyfikował trzy kluczowe wskaźniki wydajności w tworzeniu zdrowego finansowo systemu ponownego użycia: stopy zwrotu, liczba średnich cykli użytkowania i czas przechowywania. Dane z raportu dla 3 różnych opakowań wskazały na opłacalność ekonomiczną dla wdrożenia systemu opakowań wielokrotnego użytku w perspektywie 2–6 lat [6].

Mimo że, co warte podkreślenia, wiele firm już jest przekonanych, że ponowne wykorzystanie opakowań jest właściwym kierunkiem i może być opłacalne w dłuższej perspektywie, to krótkoterminowe presje finansowe skutecznie blokują prace rozwojowe i chęć poszukiwania innowacyjnych rozwiązań. Zmiana systemowa jest trudna i wymaga długofalowego zaangażowania przedsiębiorstw nie tylko z branży produkującej opakowania, ale i z branż z opakowań korzystających, co przy braku wspierających przepisów prawnych stanowi spore wyzwanie.

Produkty kosmetyczne do wielokrotnego napełniania najczęściej działają na standardowych zasadach, czyli po zużyciu produktu zamiast wyrzucać całe opakowanie, kupujemy uzupełnienie. Wkłady są zazwyczaj dostępne w postaci minimalistycznych opakowań nadających się do recyklingu, dzięki czemu powstaje mniej odpadów niż w przypadku tradycyjnych produktów kosmetycznych. Trwałe pojemniki zazwyczaj pozostają bogato zdobione, ale mogą być wykonane np. ze szkła czy aluminium, które są odporne, bezpieczne i doskonale nadają się do recyklingu.

Jako przykład opakowania wielokrotnego użytku dla branży kosmetycznej można wskazać m.in. opakowanie na tusze do rzęs Zero Waste Mascara BLK firmy Izzy, które przyjmuje postać tuby ze stali nierdzewnej przeznaczonej do czyszczenia i ponownego napełniania [8]. W przypadku w/w rozwiązania konsument może za pośrednictwem spedytora zwrócić pustą tubkę po tuszu do rzęs na adres producenta, gdzie zostanie ona wyczyszczona, ponownie napełniona i odesłana do konsumenta.

Inny przykład wskazanej koncepcji stanowią opakowania na dezodoranty wielokrotnego użytku i wielokrotnego napełniania. Firma Dove wprowadziła obudowę ze stali nierdzewnej zaprojektowaną tak, aby można ją było ponownie napełniać wiele razy.

The Body Shop z kolei ma program uzupełniania swoich szamponów, odżywek, żeli pod prysznic i produktów do mycia rąk w wielu sklepach na całym świecie.

Są też firmy, takie jak CleanPath czy Blueland, które oparły swój model biznesowy na sprzedaży skoncentrowanych detergentów i środków czyszczących, które można mieszać z wodą w pojemnikach wielokrotnego użytku w domu.

Pomysłów i koncepcji jest wiele, natomiast zarówno pośród konsumentów, jak i producentów pojawiają się wątpliwości, czy opakowanie jest rzeczywiście bardziej przyjazne dla środowiska tylko dlatego, że jest wielokrotnego użytku?

Rozważając tę kwestię, wiele zależy od kilku czynników. Pierwszym czynnikiem, nad którym należy się zastanowić jest to, czy konsument rzeczywiście będzie skłonny do ponownego wykorzystania opakowania. Opakowania wielokrotnego użytku mają bowiem swój tzw. okres „zwrotu kosztów” – trzeba je wielokrotnie użyć ponownie, zanim będą faktycznie lepsze dla środowiska niż produkty jednorazowego użytku. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że dla zastosowania niektórych rodzajów opakowań wielokrotnego użytku pojawia się istotne ryzyko większego zapotrzebowania na zasoby naturalne i energię. Zużycie w/w mediów jest niezbędne do przywrócenia opakowania do stanu pozwalającego na jego ponowne użycie (media zużyte, głównie procesy logistyczne i czyszczenie). Faktem jest, że takie ryzyko występuje głównie w przypadku nietrafnego doboru opracowanego rozwiązania dla specyfiki pakowanego produktu bądź też branży, w której ma zostać użyte opakowanie. Jednakże przypadek, w którym implementowanie na rynku opakowania wielokrotnego użytku wiąże się z większymi poborami zasobów naturalnych (nawet przy jego dużej rotacji) niż dla wykorzystywanych konwencjonalnych opakowań jednorazowych, jest niedopuszczalny i mocno podważa celowość idei, szkodząc jednocześnie mocno obiecującemu i proekologicznemu trendowi.

Istotne znaczenie dla efektywnego wdrożenia systemu opakowań wielokrotnego użytku mają również system zwrotów i łańcuch dostaw. Niezmiernie ważną kwestią jest to, w jaki sposób opakowanie jest zwracane i gdzie oraz jak jest ponownie napełniane. Istnieje ryzyko, że obciążenia dla środowiska związane z odesłaniem, a następnie umyciem i ponownym napełnieniem opakowania, przyćmią cały pozytywny wpływ na środowisko opakowania wielokrotnego użytku.

Dlatego tak istotne jest kompleksowe spojrzenie na opakowanie i na cały system, w którym ma ono funkcjonować. Wszelkie decyzje już na poziomie projektowania opakowania, kalkulacji kosztów i jego projekcji powinny być podejmowane na podstawie szerokiej perspektywy całego cyklu życia opakowania i jego funkcjonowania w odpowiednio wykreowanym ekosystemie.

Biorąc pod uwagę szeroki aspekt zaproponowanych rozwiązań, wiele wyzwań rynkowych, a także potencjalne ryzyka, wydaje się, że najrozsądniejsze rozwiązania można wypracować dzięki szerszej współpracy.

Ciekawym pomysłem wydaje się stworzenie platformy opakowań wielokrotnego użytku – jaką zaproponował Reposit, założony przez Jo i Stuarta Chidleyów [7]. Reposit oferuje wynajem opakowań markom. Ich misją i celem jest zapewnienie wielu branżom standardowych opakowań wielokrotnego użytku, które wykonane są z trwałych materiałów, takich jak szkło, stal nierdzewna czy aluminium, ale także koordynacja całego systemu zwrotnego, wraz z punktami zwrotu i mycia. Tak skonstruowany system stanowi odpowiedź na potrzeby zarówno sprzedawców detalicznych, jak i docelowych konsumentów. Pomysłodawcy upatrują sukcesu w procesie standaryzacji i modularności opakowań.

Ich zdaniem uniwersalne opakowania, które mogłyby być użyte do różnych zastosowań, mają istotnie większe szanse być używane ponownie – zwłaszcza jeżeli zagwarantowane będą dogodne miejsca zwrotu i inne zachęty konsumenckie.

Ostatnie lata wykazują, że poszukiwania rozwiązań w zakresie systemów ponownego użycia opakowań nabierają tempa. Wymogi regulacyjne dotyczące zrównoważonego rozwoju znacznie zintensyfikowały zainteresowanie tego typu rozwiązaniami.

Warto podkreślić, że sama koncepcja wdrożenia skutecznego, efektywnego, komfortowego i ekonomicznie uzasadnionego systemu opakowań wielokrotnego użytku jest skomplikowana i wymaga szerokiego i krytycznego spojrzenia na cały cykl życia i funkcjonowania opakowania. Tylko rzetelna, wieloaspektowa analiza umożliwi skonstruowanie sprawnie działającego systemu, który oprócz spełnienia swoich fundamentalnych funkcji użytkowych, będzie również realnie redukował wpływ procesów związanych z opakowaniem wytwarzanego produktu i jego dystrybucją na środowisko naturalne.

Podsumowując warto zaznaczyć, że perspektywa opakowań wielokrotnego użytku dla branży kosmetycznej jest istotna, również w ujęciu szeroko rozumianej ideologii. Każdy konsument, który kupuje kosmetyki, kupuje je w konkretnym celu, a mianowicie, aby zadbać o siebie. Redukując ilość odpadów pochodzących z opakowań kosmetycznych, a także redukując ilość niezbędnych surowców i mediów do produkcji opakowań dbamy o środowisko, w którym funkcjonujemy, więc również dbamy o siebie.

Ucząc się oszczędzać zasoby naturalne zmuszeni jesteśmy poniekąd do refleksji nad naszym realnym wpływem na otaczające nas środowisko. Szerokie spectrum naszych zachowań i przyzwyczajeń konsumenckich ma realny wpływ na jakość naszego życia, ale również na jakość życia przyszłych pokoleń. Skuteczne wdrożenie efektywnego systemu opakowań wielokrotnego użytku może być jednym ze znaczących kroków ku redukcji naszego negatywnego wpływu na środowisko oraz oczywiście ku zmianie świata na lepszy i bardziej zrównoważony.