Portal branży kosmetycznej

Oczywiście nie wszystkie europejskie regulacje dotyczące opakowań wynikają z Zielonego Ładu. Mianowicie zarządzanie odpadami i opakowaniami w UE regulują dwie podstawowe dyrektywy: dyrektywa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (PPWD[1] z lat 90. oraz dyrektywa ramowa o odpadach (WFD[2]) z 2008 roku. Przed ogłoszeniem Zielonego Ładu istniał również szereg innych polityk obejmujących opakowania, w tym plan gospodarki o obiegu zamkniętym (CEAP[3]) oraz Strategia Plastikowa z 2018 roku[4]. Komisja przygotowując Zielony Ład włączyła do niego jednak wszystkie wcześniejsze regulacje środowiskowe, w tym dotyczące odpadów i opakowań. Chodziło o stworzenie w ramach Zielonego Ładu kompleksowych ram prawnych, które mają doprowadzić Europę do gospodarki o obiegu zamkniętym i zeroemisyjnej. W każdym z wymienionych elementów kryją się nowe wymagania dotyczące opakowań. Na przykład, Strategia Plastikowa zakłada wprowadzenie wymogu recyklowalności opakowań z tworzyw sztucznych do 2030 roku. Niewdrożone dotychczas w kluczowych aspektach w Polsce rewizje dyrektyw PPWD oraz WFD z 2018 roku przyniosą zmiany w postaci opłat ROP za wprowadzanie do obrotu opakowań oraz szereg zapisów dotyczących postępowania z odpadami.

Pakiet dyrektyw WFD i PPWD z 2018 roku i ich wdrożenie – projekt ustawy ROP

W 2018 roku UE przyjęła tzw. pakiet odpadowy, czyli nowelizację dyrektyw UE, kluczowych dla zarządzania odpadami. Dwie najważniejsze dyrektywy tego pakietu to rewizje dyrektyw ws. odpadów (851/2018/WE) oraz ws. opakowań i odpadów opakowaniowych (852/2018/WE). Celem obydwu dyrektyw było ograniczenie wytwarzania odpadów oraz zwiększenie odzysku, w tym recyklingu odpadów komunalnych, np. odpadów opakowaniowych. Piszemy o nich dlatego, że wciąż czekamy na ich wdrożenie w Polsce.

Dyrektywa 851/2018, nazywana często dyrektywą ROP, wprowadza pojęcie systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta (art. 8a). Jest to system, który zobowiązuje producentów produktów w opakowaniach do ponoszenia finansowej i organizacyjnej odpowiedzialności za gospodarowanie odpadem opakowaniowym na każdym etapie cyklu życia. Łącznie z selektywną zbiórką, sortowaniem i przetwarzaniem. W skrócie chodzi o to, aby wprowadzający do obrotu produkty w opakowaniach ponosili koszty gospodarowania tymi odpadami. W Polsce opłata produktowa za opakowania z tworzyw sztucznych wynosi 2,70 zł/kg. Jest to kwota, która nie wystarcza na pokrycie kosztów gospodarki odpadami. W innych krajach UE opłaty te są kilkadziesiąt lub nawet kilkaset razy wyższe.

Oprócz podstawowych kryteriów dla systemu ROP, dyrektywa 851/2018 zawiera m.in.: wskazania, że państwa członkowskie mają ustanowić kryteria utraty statusu odpadu (w przetworzeniu odpadu i odzysku surowców wtórnych), system zachęt dla producentów dla wytwarzania bardziej zrównoważonych produktów, zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami, kryteria dotyczące ekoprojektowania produktów oraz minimalne poziomy odzysku, jakie musi osiągnąć dane państwo członkowskie. Termin wdrożenia dyrektywy 851/2018 minął w lipcu 2020 roku.

Dyrektywa 852/2018 wprowadza narzędzia zapobiegające powstawaniu odpadów opakowaniowych. Jej celem jest minimalizacja wpływu opakowań na środowisko, między innymi poprzez zachęcanie do wykorzystywania opakowań wielokrotnego użytku.

Poziom recyklingu odpadów opakowaniowych dla poszczególnych frakcji zgodnie z dyrektywą 852/2018/WE:

Formalnie obie dyrektywy zostały częściowo wdrożone w postaci ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2021 poz. 2151). Jednak zostały one częściowo wdrożone wprost, w formie adresowanej w większości do organów administracji (np. „właściwy minister ustali…”), a za niedotrzymanie obowiązków przez przedsiębiorców nie określono kar ani odpowiedzialności organów. Pozostają więc martwymi zapisami, niestosowanymi przez przedsiębiorców i nieegzekwowanymi przez instytucje nadzoru.

Ustawa, która je faktycznie wdroży, to tzw. ustawa ROP. Ma ona wdrożyć nowe zasady finansowania gospodarki odpadami opakowaniowymi, w tym ustalić role i odpowiedzialności, w tym finansowe wprowadzających. Czyli mówiąc wprost – ma ustalić stawki opłat za wprowadzanie do obrotu produktów w opakowaniach. To projekt, na który najbardziej czekają od co najmniej 2 lat wszyscy uczestnicy rynku opakowań w Polsce, w tym producenci kosmetyków.

Pierwszy projekt ustawy ROP został przedstawiony w sierpniu 2021 roku i spotkał się z miażdżącą krytyką wszystkich uczestników łańcucha wartości odpadów (również branży kosmetycznej – wprowadzających). Od tamtej pory Ministerstwo Klimatu i Środowiska praktycznie zerwało dialog z uczestnikami rynku w tej sprawie. Nie ma żadnych informacji, kiedy przepisy zostaną wdrożone. Mimo wciąż niskich opłat za wprowadzanie do obrotu opakowań – tracimy na tym wszyscy – środowisko, obywatele i firmy. Ponieważ wspomniany projekt oparty był na wielu błędnych założeniach, a od jego publikacji minął już rok, nie poświęcamy mu więcej przestrzeni w niniejszym artykule. Związek szeroko konsultował projekt ustawy ROP z firmami członkowskimi i monitoruje postęp prac, a także reprezentuje wprowadzających produkty w opakowaniach na wielu forach.

Rewizje dyrektyw odpadowych – czego możemy się spodziewać?

W latach 2022–2023 Komisja przeprowadzi rewizję obydwu dyrektyw, PPWD i WFD, gdzie będzie kontynuowany kierunek zmniejszania ilości generowanych odpadów i poprawy odzysku. Tu właśnie kryją się główne przyszłe regulacje dotyczące opakowań, które przyniesie unijny Zielony Ład – i które wciąż przed nami.

Z dostępnych informacji z poziomu Komisji i konsultanta (firmy EUNOMIA) wynika, że oczekiwany od wielu miesięcy projekt rewizji dyrektywy PPWD wprowadzi m.in. definicję recyklowalności opakowań oraz kryteria i wymagania dotyczące recyklowalności, możliwe poziomy ponownego użycia opakowań czy wymóg wykorzystywania recyklatów (uwaga – prawdopodobnie również w branży kosmetycznej!). Definicja recyklowalności najprawdopodobniej będzie obejmować nie tylko recykling, lecz także sortowanie. Już teraz do poziomów recyklingu liczymy nie to, co wchodzi do fabryki recyklera, ale to, co faktycznie zostało poddane recyklingowi. Ponadto, definicja recyklowalności będzie uwzględniać przetwarzanie „w skali” – czyli nie te odpady opakowaniowe, które mogą być potencjalnie przetworzone, a te, które faktycznie są przetwarzane w znaczącej skali. Jeśli chodzi o wykorzystywanie recyklatów, to według wstępnych informacji nasza branża może zostać objęta obowiązkiem stosowania ok. 30–40% recyklatów. Będzie to dużym wyzwaniem biorąc pod uwagę dostępność i jakość recyklatów przy jednoczesnych wymaganiach dotyczących bezpieczeństwa produktów kosmetycznych. Jednak z drugiej strony dotychczasowe doświadczenia wskazują, że nie stworzymy rynku recyklatów i nie zamkniemy obiegu tworzyw w gospodarce, bez próby „wymuszenia” popytu na surowce wtórne.

W ramach rewizji dyrektywy PPWD może również (taką mamy nadzieję) nastąpić harmonizacja wymagań dotyczących oznakowania produktów w zakresie sortowania i recyklingu opakowań. Jest to szczególnie istotne w kontekście wymagań krajowych, jakie wprowadziły m.in. Włochy i Francja. Niestety, ze względu na mocno opóźnioną publikację projektu ze strony Komisji (ma to nastąpić dopiero 26 listopada 2022 r.) i ograniczenie przepływu informacji przez Komisję, wciąż nie możemy dyskutować o konkretach.

Obie dyrektywy będą następnie wymagały wdrożenia do prawa polskiego, o ile… pozostaną dyrektywami. W przypadku dyrektywy PPWD, Komisja rozważa bowiem przekształcenie dyrektywy w rozporządzenie. Pomysł ten wynika z niewłaściwego wdrożenia poprzednich rewizji dyrektyw PPWD i WFD (czyli pakietu 851/2018/WE oraz 852/2018/WE) przez niektóre kraje członkowskie UE.

Tworzywa sztuczne w obiegu zamkniętym – normy europejskie

Jednocześnie z nowelizacją dyrektyw WFD oraz PPWD, Komisja zleciła Europejskiemu Komitetowi Normalizacyjnemu (CEN) opracowanie i rewizję szeregu norm dotyczących tworzyw sztucznych, w tym opakowań, recyklatów, ekoprojektowania itd. To działanie wynika bezpośrednio ze Strategii Plastikowej. Pakiet przygotowywany przez CEN obejmuje kilkadziesiąt norm, z czego z perspektywy branży kosmetycznej istotne będą:

• rewizja 11 norm dotyczących tworzyw sztucznych, w tym normy EN 15347:2007 Plastics – Recycled plastics – Characterisation of plastics wastes oraz szeregu norm dotyczących recyklatów z poszczególnych materiałów: PS, PP, PE, PET, PVC,
• opracowanie 45 nowych norm europejskich m.in. w obszarach: opakowania (projektowanie dla recyklingu, recyklowalność, odpady (klasy jakości), recyklaty (ocena jakości).

Zgodnie z informacjami z CEN, nie ma na razie decyzji, aby normy te stały się normami zharmonizowanymi z dyrektywą PPWD, ale po ich opracowaniu Komisja może je takimi ustanowić. Stałyby się one wówczas oficjalnym dokumentem regulacyjnym, z którym zgodność oznacza zgodność z podstawowymi wymaganiami. Taki status ma w branży kosmetycznej norma PN EN ISO 22716 dotycząca Dobrych Praktyk Produkcji.

Opakowania z biotworzyw – jakie zmiany nas czekają?

Biotworzywa to różne grupy materiałów. To na przykład konwencjonalne tworzywa sztuczne wytwarzane z surowców odnawialnych, recyklowane w głównym strumieniu odpadów. Ale to również materiały ze źródeł nieodnawialnych, które ulegają biodegradacji (np. kompostowaniu) oraz materiały łączące obydwie te cechy. Z perspektywy gospodarki o obiegu zamkniętym wytwarzanie opakowania z surowców pochodzących ze źródeł odnawialnych jest krokiem we właściwym kierunku. Jednak opakowania z tworzyw sztucznych ulegające biodegradacji budzą wiele kontrowersji ze strony różnych uczestników łańcucha wartości opakowań. Konsumenci nie zawsze wiedzą, jak należy postępować z takimi opakowaniami, nie zawsze są one właściwie oznakowane. Biodegradowalność takich opakowań może być trudna i w dużej mierze zależy od warunków procesu. Zaś biotworzywa kompostowalne w strumieniu konwencjonalnych tworzyw sztucznych mogą stanowić barierę w recyklingu i pogarszać jego jakość i przydatność pozyskanych surowców wtórnych.

Biorąc pod uwagę te wyzwania, Komisja przygotowuje Ramową politykę w zakresie tworzyw sztucznych pochodzenia biologicznego, biodegradowalnych i kompostowalnych[5]. Ma ona uregulować pozyskiwanie, etykietowanie i stosowanie tworzyw sztucznych pochodzenia biologicznego oraz wykorzystanie biodegradowalnych i kompostowalnych tworzyw sztucznych.

Dotychczasowe rekomendacje Komisji są następujące:

• Biodegradowalne tworzywa sztuczne nie są rozwiązaniem problemu zaśmiecania. Powinno nastąpić ograniczenie biodegradowalnych tworzyw sztucznych do konkretnych zastosowań, w przypadku których redukcja, ponowne użycie i recykling nie są możliwe.
• Należy wspierać opracowywanie spójnych standardów badań i certyfikacji, oceniających biodegradację produktów z tworzyw sztucznych w określonych środowiskach.
• Należy informować konsumentów i producentów o prawidłowym stosowaniu i usuwaniu biodegradowalnych tworzyw sztucznych, na przykład poprzez wprowadzenie zrozumiałego, ogólnoeuropejskiego systemu etykietowania.

Na początku bieżącego roku Komisja przeprowadziła konsultacje społeczne. Propozycja dokumentu była przewidywana na połowę 2022 roku, ale do momentu oddania do druku niniejszego artykułu nie została opracowana.

Regulacje krajów UE dotyczące oznakowania środowiskowego opakowań

Prace nad dyrektywą PPWD opóźniają się, dlatego w ostatnim czasie coraz więcej krajów podjęło działania w kierunku wprowadzenia krajowych przepisów dotyczących oznakowania opakowań, np. wskazując zasady sortowania czy rodzaj materiału, z którego są wykonane. Zmiany wprowadzane są w takich krajach, jak Francja, Włochy, Hiszpania czy Bułgaria.

We Włoszech został opublikowany dekret wdrażający dyrektywę UE 2018/851 w sprawie odpadów oraz dyrektywę UE 2018/852 w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. Nowy akt wprowadza obowiązkowe oznakowanie środowiskowe opakowań. Włochy wprowadziły obowiązek wskazywania na opakowania wszystkich rodzajów produktów wprowadzanych na rynek materiału i klasyfikacji każdego elementu opakowania. Dodatkowo, prawo przewiduje obowiązek umieszczania na wszystkich opakowaniach oznakowania, które ma wskazywać sposób zarządzania opakowaniem po zużyciu produktu. We Włoszech obowiązek oznakowania opakowań produktów w zakresie zasad segregacji, ponownego wykorzystania lub recyklingu opakowań będzie miał zastosowanie od 1 stycznia 2023 r.

We Francji została wdrożona Ustawa AGEC – Anti-Waste for a Circular Economy. Artykuł 17. tego dokumentu ustanawia system oznakowania środowiskowego. Towary konsumpcyjne muszą być oznakowane logo informującym konsumenta, że produkt lub jego opakowanie podlegają przepisom dotyczącym sortowania (znak tzw. Triman). Logo należy umieścić z dodatkowym znakiem graficznym określającym sposoby sortowania lub dostarczania odpadów opakowaniowych. Ta informacja pojawi się również na opakowaniach produktów kosmetycznych. Zharmonizowana etykieta zawierająca instrukcje sortowania wraz z logo Trimana jest obowiązkowa na wszystkich opakowaniach gospodarstwa domowego wprowadzanych na rynek francuski, niezależnie od tego, czy opakowanie nadaje się do recyklingu, czy nie, od 1 stycznia 2022 roku z okresem przejściowym na zgodność do marca 2023 roku.

W Hiszpanii trwa procedowanie 2 projektów ustaw, które prawdopodobnie doprowadzą do poważnych zmian w krajowych ramach prawnych dotyczących opakowań. Pierwsza z nich dotyczy odpadów i zanieczyszczonych gleb, której celem jest „ustanowienie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym poprzez podstawowe prawodawstwo dotyczące odpadów”. Jednym z głównych sposobów osiągnięcia tego celu jest transpozycja wymogów unijnej dyrektywy w sprawie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (SUPD) oraz aspektów zmienionej dyrektywy ramowej w sprawie odpadów. Dodatkowo rozważane jest wprowadzenie podatku od producentów opakowań z tworzyw sztucznych. Drugim aktem prawnym jest projekt dekretu królewskiego w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. Proponowana legislacja rozszerzyłaby EPR (Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta) na opakowania komercyjne i przemysłowe.

Bułgaria przyjęła zmiany związane z ustawą o gospodarowaniu odpadami, w szczególności z rozporządzeniem w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. Zmiany weszły w życie 1 stycznia bieżącego roku i ponownie wprowadziły wymóg przedstawiania na opakowaniu/etykiecie piktogramów wskazujących na rodzaj materiału opakowaniowego.

Podsumowanie

W perspektywie zarówno nadchodzących regulacji dotyczących opakowań, trendów rynkowych, jak i rosnących wymagań konsumentów, szereg firm od kilku lat prowadzi działania w kierunku bardziej zrównoważonych opakowań. Jednocześnie, Polska jest w obszarze wdrażania prawa UE i budowy systemu gospodarki odpadami opakowaniowymi daleko w tyle za innymi krajami UE. Wszyscy uczestnicy rynku – w tym przedsiębiorcy branży kosmetycznej – czekają niecierpliwie na konkretne ramy prawne. Te polskie, i te unijne. Poza nowymi obowiązkami i kosztami (co oczywiste) przyniosą one producentom również stabilność, czyli tzw. pewność prawa – wymagań i skutków niezgodności, równe zasady dla wszystkich przedsiębiorców. Jako wprowadzający mamy również pewną nadzieję na poprawę infrastruktury i organizacji systemu selektywnej zbiórki i przetwarzania odpadów, przynajmniej do poziomu dostępnego w innych krajach UE.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Kosmetycznego" 3/2022